Κυριακή 9 Δεκεμβρίου 2012

Οι πρώτοι αντάρτες στα Βέντζια: 1942 -1943

Θανάσης Καλλιανιώτης

Μερικά από τα σχήματα που προσπάθησαν να εξηγήσουν την (ισχυρή) παρουσία των ανταρτών στη ΝΔ Μακεδονία[1] στη δεκαετία του ΄40, θεωρώντας την παράλληλα καθολικά αποδεκτή, είναι: η τοπική προπολεμική παρουσία της Αριστεράς, το κενό εξουσίας, το αίσθημα εγκατάλειψης και η επιτυχής αντιμετώπιση της ζωοκλοπής από τους κατοίκους πριν (και μετά) από την εμφάνιση των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Το πρώτο διαμορφώθηκε χωρίς επιτόπια έρευνα, ενώ τα υπόλοιπα φαίνεται ότι μεταφέρθηκαν προς επαλήθευση στο πεδίο –αμφότερα αγνόησαν τοπικές αρχειακές πηγές και δεν συνέλεξαν προφορικές μαρτυρίες από όλες τις πλευρές του δράματος.[2] Τα σχήματα αυτά είναι ανάρμοστα για μία τουλάχιστον περιοχή της επαρχίας Γρεβενών, τα Βέντζια, διότι εκεί με τη δημιουργία νέων ή την επιτάχυνση παλαιών αντιθέσεων προσπάθησαν οι πρώτοι αντάρτες να διαρρήξουν τον, αδιάφορο έως εχθρικό γι αυτούς, κρατικό και κοινωνικό ιστό και να μετατρέψουν την περιοχή σε βάση εξόρμησής των προς τα γερμανοκρατούμενα πεδινά της Κοζάνης.[3]
Τα Βέντζια (40.06΄Β -21.37΄Α το κέντρο τους) είναι ένα τραχύ οροπέδιο των 400.000 στρεμμάτων περίπου,[4] κείμενο μεταξύ των ορέων Μπούρινου –Φλάμπουρου και του ποταμού Αλιάκμονα, χωρίς δρόμους τότε,[5] με χαράδρες και δάση ήμερης δρυός, που προσφέρονταν για αντάρτικη δράση μικρής κλίμακας.[6] Οι 1500 περίπου πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή στη δεκαετία του ΄20[7] αποκομμένοι οικονομικά και κοινωνικά από τον περίγυρο χώρο προσαρμόστηκαν, αν και διάφοροι γλωσσικά κι εθιμικά, ταχύτατα στη ζωή των γηγενών, μια ζωή δεμένη με τη γη και τα ζώα –τα μεταλλεία χρωμίου άνοιξαν σχετικά αργά (το 1936) ώστε να δυνηθούν οι εργάτες των να σχηματίσουν μιαν ικανή ομάδα πίεσης.
Για το πόνημα χρησιμοποιήθηκαν αρχειακές πηγές (επιτόπιες επί το πλείστον), απομνημονεύματα (αριστερών περισσότερο), επιστημονικές εργασίες και προφορικές συνεντεύξεις (με εαμίτες κι αντιεαμίτες ισοδύναμα), που όμως δεν δηλώνονται όλες –οι καταθέτες σημειώνονται με τα αρχικά τους ενώ αναγράφεται παράλληλα το επάγγελμα, ο τόπος κατοικίας, η χρονολογία γέννησης και η πολιτική ή πολεμική τους ιδιότητα, όταν υπάρχει.[8] Χωρίς τους εν ζωή μάρτυρες θα ήταν αδύνατη η άρτια καταγραφή τόσο της πορείας των πρώτων ανταρτών όσο και των (βίαιων) πράξεών τους, οι οποίες δεν κατόρθωσαν τελικά να πείσουν τους κατοίκους να προσχωρήσουν μαζικά στην επανάσταση.[9] Παρατίθενται τέλος ως συνοδευτικό υλικό δύο πίνακες, ένας χάρτης και μία φωτογραφία.
1. Η προανταρτική απουσία του ΚΚΕ
Γράφτηκε ότι την Πρωτομαγιά του 1931 νεαρός κτηνοτρόφος από το Χρώμιο έριξε απεργιακές προκηρύξεις στους εργάτες της κατασκευαζόμενης σιδηροδρομικής γραμμής κοντά στο Δαφνερό, με αποτέλεσμα να φυλακιστεί, ωστόσο η πιστοποίηση του γεγονότος είναι προβληματική.[10] Νεαροί, άπειροι και -το βασικότερο- κάτοικοι της πόλης των Γρεβενών, ήταν επίσης δύο μέλη του μεσοπολεμικού τοπικού παραρτήματος της ΟΚΝΕ: ένας πρόσφυγας από την Αγάπη μαθητευόμενος ράφτης στην πόλη των Γρεβενών [11]κι ένα γυμνασιόπαιδο από την Καλλονή μόνιμος κάτοικος Πόρου.[12] Τριάντα έξι ετών ήταν, όταν «κατηγορήθη επί κομμουνισμώ» το 1940[13] αλλά αθωώθηκε υπογράφοντας προφανώς δήλωση αποκήρυξης του ΚΚΕ, ένας δάσκαλος από τη Σαρακίνα, ο οποίος έμενε και δίδασκε εκτός των Βεντζίων.[14] Για τον τελευταίο και για αρκετούς συναδέλφους του, που είχαν τότε συλληφθεί, δεν έχει εξακριβωθεί αν ήταν μέλη του ΚΚΕ[15] ή «απλοί δημοκράτες».[16] Πιθανώς το δεύτερο, αφού όχι περισσότεροι από πέντε δάσκαλοι της εκπαιδευτικής περιφέρειας Γρεβενών απολύθηκαν τότε δια παντός από την εργασία τους.[17]
Μετρημένοι τρεις ή τέσσερις ήταν οι κομμουνιστές των Βεντζίων[18] και η επιρροή τους ελάχιστη, αν κρίνουμε από την εκλογική εμφάνιση του ΚΚΕ στο Μεσοπόλεμο.[19] Στα τρία εκλογικά τμήματα έλαβε μόνο 18 ψήφους (Παλαιόκαστρο 1, Σαρακίνα 8, Κνίδη 9), ποσοστό δηλαδή 2,81% ως προς τον αριθμό των ψηφισάντων στην περιοχή.[20] Τους περισσότερους ψήφους (14) πήρε ο ιατρός Τηλέμαχος Ευθυμιάδης προφανώς λόγω των επαγγελματιών γνωριμιών του παρά χάριν της πίστης στον κομμουνισμό. Στις εκλογές του 1936 το Αγροτικό Κόμμα έλαβε 5 ψήφους, ενώ είχε πάρει 20 το 1933[21], ωστόσο ήταν κόμμα διαφορετικό από το ΚΚΕ –και αντιμαχόμενο-[22] κι εξ άλλου δύο από τους προπολεμικούς βουλευτές του συνεργάστηκαν στενά με τους Ιταλούς και με τους Γερμανούς μετέπειτα. Αυτοί οι ελάχιστοι ψήφοι[23] του ΚΚΕ είχαν ριχτεί στην κάλπη από συμπαθούντες ή μέλη, που κινούνταν συνωμοτικά χωρίς να εκδηλωθούν ειδάλλως θα είχαν εξοριστεί ή υπογράψει δήλωση μετανοίας, όμως τέτοιας λογής άνθρωποι δεν υπήρχαν ή, ίσως, δεν κατοικούσαν στα Βέντζια. Η «προπολεμική παρουσία αριστερής δραστηριότητας» στα Γρεβενά[24] θεωρείται πουκάμισο αδειανό, τουλάχιστον ως προς τα Βέντζια.
Γνώριζαν εκ των προτέρων την «αδυναμία» των Βεντζίων οι πρώτοι κατοχικοί κατηχητές του ΕΑΜ/ΚΚΕ,[25] που περιόδευσαν το 1942 απογοητευμένοι την περιοχή και εύστοχα αποδόθηκε αυτή -εκ των υστέρων- στην ανυπαρξία προπολεμικών οργανώσεων του ΚΚΕ και στη μη εμφάνιση «ενόπλων ομάδων ανταρτών».[26] Ούτε για το ΚΚΕ ούτε για το ΕΑΜ προσφέρονταν Βέντζια, διότι απείχαν αρκετά (σε απόσταση και νοοτροπία) από τα κέντρα τους.[27] Ένας άλλος λόγος του αυχμηρού για την επανάσταση εδάφους (στα Γρεβενά και τα Βέντζια) ήταν η διχογνωμία ανάμεσα σε δηλωσίες και (επανελθόντες) εξόριστους κομουνιστές των Γρεβενών, αφού οι τελευταίοι επαγγελόμενοι την «κομματική πειθαρχία», ζητούσαν αυτοί μόνοι τα ηνία του αγώνα εναντίον των Ιταλών και της Ελληνικής Πολιτείας.[28] Όταν οι δηλωσίες διαφώνησαν, οι πρώην εξόριστοι επιχείρησαν να δολοφονήσουν τον γιατρό Ευθυμιάδη,[29] ο οποίος κατόρθωσε να διαφύγει περιθαλπόμενος σε γνωστά του άτομα στον Πόρο και τους Πυλωρούς[30] -κατευθύνθηκε μετά στην Κοζάνη και τελικά στη Μέση Ανατολή.
Η συνέχεια εδώ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου