Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας σύμφωνα με έναν σύγχρονο αριστερό ιστορικό

Παλιότερα είχαμε κάνει μία πρώτη αναφορά στο ενδιαφέρον έργο του αριστερού ιστορικού Ιάσωνα Χανδρινού "Το τιμωρό χέρι του λαού". Το συγκεκριμένο βιβλίο περιέχει πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τον κατοχικό εμφύλιο της Αθήνας του 1943-44.

  Στην σημερινή ανάρτηση θα δούμε κάποια στοιχεία που παραθέτει ο συγγραφέας για τον ΕΛΑΣ της Αθήνας που αποτελούσε ξεχωριστή περίπτωση απ΄τον ΕΛΑΣ του βουνού.

 

Από οργανωτικής άποψης ο ΕΛΑΣ της πρωτεύουσας παρουσιάζει διαφορές με τον

ΕΛΑΣ του βουνού στα εξής σημεία:

α) ίσχυε το σχήμα Τάγμα-Σύνταγμα-Ταξιαρχία- Σώμα Στρατού αντί για Τάγμα-Σύνταγμα-Μεραρχία-Ομάδα Μεραρχιών,

β) η διοίκηση ήταν δυαδική αντί για τριαδική ενώ, αντί για μία, τρεις θέσεις καπετάνιου στα Συντάγματα και τα Τάγματα με αντίστοιχο καταμερισμό ευθυνών (γ’ καπετάνιος ήταν υπεύθυνος της τροφοδοσίας, ο β’ ασχολείτο με τον οπλισμό του τμήματος, ο α’ήταν ο κομματικός υπεύθυνος),    

γ) δεν υπήρχε εφεδρικός ΕΛΑΣ 
 σελ.39

Αν ο ΕΛΑΣ στο σύνολό του μπορεί εύκολα να χαρακτηριστεί κομματικός στρατός (παρά τις κατά καιρούς διαφοροποιήσεις κάποιων μόνιμων αξιωματικών μη-κομμουνιστών), τότε ο ΕΛΑΣ της Αθήνας ήταν η επιτομή του κομματικού στρατού. 
 Τα παρακάτω αποσπάσματα του Χανδρινού είναι χαρακτηριστικά:

"η θέση του στρατιωτικού διοικητή ήταν μάλλον διακοσμητική σε αντίθεση με αυτή του καπετάνιου που ασκούσε πραγματική διοίκηση και «πολιτική» εποπτεία του τμήματος. Οι καπετάνιοι  -όλοι τους μέλη του Κόμματος- καθοδηγούνταν απ΄τους καπετάνιους της ανώτερης βαθμίδας και είχαν επίσης οριζόντια σύνδεση με το ανάλογο κομματικό όργανο:  οι καπετάνιοι λόχων και ταγμάτων με την ΚΟΒ, οι καπετάνιοι συνταγμάτων με την Αχτίδα κ.ο.κ. Τις Διοικήσεις των Ταξιαρχιών τις "έβλεπε" ο καπετάνιος του Σώματος Στρατού (Κωτσάκης) ο οποίος, ως μέλος της Επιτροπής Πόλης, έδινε με τη σειρά του λόγο στον εκάστοτε Γραμματέα της ΚΟΑ. Την μεγάλη οργανωτική εξάρτηση του ΕΛΑΣ Αθήνας απ΄το Κόμμα επιβεβαίωνε εξάλλου η σταθερή μέχρι τέλους υπαγωγή στην ΚΕ του ΕΛΑΣ και όχι στο Γενικό Στρατηγείο." σελ.39-40

 

"Για προπαγανδιστικούς λόγους, διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού

προτάθηκε ο γηραιός ΕΑΜίτης στρατηγός Νεόκοσμος Γρηγοριάδης ο οποίος δέχτηκε

με ενθουσιασμό την θέση. Μιας και η θέση ήταν τιμητική, δεν άσκησε ποτέ

ουσιαστική στρατιωτική διοίκηση έως τον Απρίλιο του 1944 που εγκατέλειψε την

πρωτεύουσα για το βουνό"  
σελ.48

"Λόγω των συνεχών αποστολών αξιωματικών στον ΕΛΑΣ του βουνού, συχνά η θέση του στρατιωτικού διοικητή στις μεσαίες και κατώτερες μονάδες παρέμενε κενή αφήνοντας τους καπετάνιους να ελέγχουν την κατάσταση." 
σελ.49

 Όπως προκύπτει λοιπόν, ο ΕΛΑΣ της Αθήνας ήταν υπό τον απόλυτο έλεγχο του ΚΚΕ, και ιδιαίτερα της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας (ΚΟΑ). Επικεφαλής της ΚΟΑ απ΄τον Απρίλιο του 1943 ήταν ο Βασίλης Μπαρτζιώτας (γνωστός με το ψευδώνυμο Φάνης) παλιό και ικανό στέλεχος, γνωστός για την αφοσίωσή του στη σκληρή γραμμή και τις μεγάλες οργανωτικές του αρετές. 
 σελ.30-31

 Βασική στρατολογική δεξαμενή του ΕΛΑΣ της Αθήνας ήταν η ΕΠΟΝ, κάτι που είχε σαν συνέπεια ο μέσος όρος ηλικίας των μάχιμών του να μην ξεπερνά τα 20 χρόνια συμπεριλαμβανομένων των καπετάνιων ταγμάτων και λόχων. 
 σελ.40

Αυτός ο χαμηλός μέσος όρος ηλικίας παρουσίαζε το μειονέκτημα ότι οι ελασίτες της Αθήνας ήταν άπειροι και στρατιωτικά αγύμναστοι διότι η πλειοψηφία τους δεν είχε πάει στρατό. 

 Το παρακάτω χιουμοριστικό περιστατικό είναι ενδεικτικό:

 

 "οι πρώτοι μαχητές του 4ου Συντάγματος στο Χαϊδάρι, έπρεπε να περιμένουν μέχρι το Νοέμβριο για να κάνουν τις πρώτες ασκήσεις μάχης με τον ταγματάρχη Σταύρο Μαυροθαλασσίτη: Η πρώτη συνάντηση έγινε σε λοφίσκους απέναντι στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, μια βροχερή μέρα και περισσότεροι, αντί για τα όπλα τους, κρατούσαν ομπρέλες, αναγκάζοντας το Μαυροθαλασσίτη να παρατηρήσει σκωπτικά: Δε μου λέτε συναγωνιστές, και στη μάχη θα κρατάτε ομπρέλες;!..." 
σελ.44

 Η νεαρή τους ηλικία όμως είχε και το αναντίρρητο πλεονέκτημα της άγνοιας κινδύνου και του φανατισμού που διέπει την κομματικοποιημένη νεολαία. 

 Αν σε αυτό το στοιχείο συνυπολογίσουμε και το ότι ο ΕΛΑΣ της Αθήνας ήταν υπό τον έλεγχο της ΚΟΑ του "σκληρού" Μπαρτζιώτα, τότε καταλαβαίνουμε ότι επρόκειτο για έναν αμιγώς κομματικό στρατό όπου οι φανατικοί επικρατούσαν σε όλες τις βαθμίδες του. 

 Ένας τέτοιος στρατός, παρά τις αντικειμενικές αδυναμίες που είχε ο ΕΛΑΣ της Αθήνας σε καθαρά στρατιωτικά θέματα, δεν ήταν σε καμμία περίπτωση αμελητέος, πάντα με δεδομένο ότι επιδιδόταν σε μάχες πόλεων (τελείως διαφορετικός τύπος πολέμου απ'τις μάχες εκ παρατάξεως ή τον ανταρτοπόλεμο του βουνού) και μάλιστα στην "έδρα" του. 
 Παράλληλα, ένας τέτοιος στρατός φανατικών ήταν φυσικά ικανός και πρόθυμος για κάθε ακρότητα σε βάρος των αντιπάλων του, όπως απεδείχθη περίτρανα τόσο κατά την διάρκεια της Κατοχής όσο και κυρίως στα δεκεμβριανά.

Ένα κεφαλαιώδες ζήτημα για έναν μη-τακτικό στρατό είναι φυσικά η εξεύρεση οπλισμού. Στην Αθήνα προφανώς και δεν μπορύσαν να γίνουν αεροπορικές ρίψεις απ΄τους Βρετανούς όπως γινόταν στο βουνό, οπότε έπρεπε να βρεθεί άλλη λύση.
 Σύμφωνα με τον Χανδρινό:

"Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας και του Πειραιά οπλίστηκε στην κυριολεξία από τους Ιταλούς."
  σελ.46

  Αυτό έγινε μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1943 οπότε και κινητοποιήθηκε σύσσωμος ο μηχανισμός του ΕΑΜ για να εξασφαλίσει όσο περισσότερο πολεμικό υλικό μπορούσε απ΄τους Ιταλούς.
 Όσο πλησίαζε η γερμανική αποχώρηση, οι κομμουνιστές έβαζαν συνεχώς οπλισμό απ΄το βουνό στην Αθήνα, ενώ όπως είχαμε δει και εδώ για τις ανάγκες του ΕΛΑΣ της Αθήνας δεν είχαν διστάσει να αγοράσουν όπλα ακόμα και απ΄τους Γερμανούς. Υπενθυμίζουμε την καταγεγραμμένη συνομιλία Ιωαννίδη-Παπαπαναγιώτου:
 
"ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ: Ο Φάνης τα ξέρει αυτά. Πήρε όπλα που τα στείλαμε απ’έξω. Επίσης του έστειλα και λεφτά. 100 ή 200 λίρες γι’αυτόν τον σκοπό. Να αγοράζουν όπλα απ’τους Γερμανούς που άρχιζαν να το στρίβουν. Αυτά είναι γεγονότα που μπορούν να επιβεβαιωθούν και από ανθρώπους που ζούνε.

ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ: Είναι γνωστά αυτά. Τα έχουμε αυτά τα στοιχεία."

 (σελ: 258 "Αναμνήσεις" του Γ.Ιωαννίδη)




 Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας με όλες τις ιδιαιτερότητές του στρεφόταν κυρίως εναντίον των Ταγμάτων Ευζώνων των Αθηνών, της Ειδικής Ασφάλειας, της Χωροφυλακής, του Μηχανοκίνητου της Αστυνομίας Πόλεων του Μπουραντά. 
 Η συμμετοχή των Γερμανών σε αυτές τις εμφύλιες συγκρούσες ήταν μάλλον επικουρική, και δεν θα ήταν καθόλου ανακριβής ο ισχυρισμός ότι οι Γερμανοί σε πολλές περιπτώσεις ήταν παρατηρητές μιας ενδοελληνικής αιματοχυσίας, όπως είχε παραδεχτεί και ο ίδιος ο Χανδρινός. (σελ.8)

 Η αντιπαράθεση του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ με τις εθνικές οργανώσεις των Αθηνών ήταν κυρίως πολιτική και δευτερευόντως αιματηρή. Αν και σημαδεύτηκε από δολοφονίες (Μαλτέζος, Ρογκάκος κτλ), εντούτοις σε καμμία περίπτωση δεν μπορεί να συγκριθεί με τον άγριο κύκλο του αίματος που άνοιξε μεταξύ του ΕΛΑΣ της Αθήνας και των προαναφερθεισών ελληνικών κατοχικών αρχών ασφαλείας. 
 Δίπλα βέβαια στον ΕΛΑΣ της Αθήνας δρούσε και η ΟΠΛΑ, περισσότερο γνωστή για την τρομοκρατική της δράση. 
 Για την ΟΠΛΑ και την δράση της στην κατοχική Αθήνα θα μιλήσουμε σε επόμενη ανάρτηση..