Κατοχικός εμφύλιος και σταλινισμός

Όλοι όσοι ασχολούμαστε με τα γεγονότα στην Ελλάδα του 1941-44, έχουμε παρατηρήσει ότι τότε είχαν διαμορφωθεί δύο στρατόπεδα μεταξύ των Ελλήνων, το κομμουνιστικό και το αντικομμουνιστικό. Δύο στρατόπεδα εξαιρετικά ανόμοια μεταξύ τους.

 

 Από την μία πλευρά λοιπόν ήταν το ΚΚΕ και το πλήρης ελεγχόμενο απ'αυτό ΕΑΜ και ο στρατός του ο ΕΛΑΣ. Παράλληλα υπήρχαν και άλλες οργανώσεις παρακλάδια του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ με συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Π.χ η νεολαιίστικη οργάνωση ΕΠΟΝ, η ΟΠΛΑ (για την "βρώμικη δουλειά", κυρίως στα αστικά κέντρα), η ΕΤΑ (για την τροφοδοσία του ΕΛΑΣ), η Εθνική Πολιτοφυλακή (σε ρόλο αστυνομίας), το ΕΕΑΜ στα συνδικαλιστικά κ.ο.κ

 Αργότερα, τον Μάρτιο του 1944 ιδρύθηκε και η ΠΕΕΑ, η λεγόμενη κυβέρνηση του βουνού, η οποία επίσης ήταν υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ, δηλαδή του ΚΚΕ.

 Όλο το παραπάνω πλέγμα οργανώσεων δρούσε ουσιαστικά σαν ένα σώμα, πράγμα λογικό αφού ήταν υπό την ολοκληρωτική καθοδήγηση και τον έλεγχο του μονολιθικού σταλινικού ΚΚΕ. Μπορεί να υπήρχαν -όπως είναι απολύτως φυσιολογικό- κατά καιρούς διαφωνίες και διαφορετικές προσεγγίσεις σε κάποια ζητήματα, αλλά ο κανόνας ήταν ότι όλοι ήταν προσηλωμένοι, ενσυνείδητα ή μη, στον αγώνα του ΚΚΕ για την κατάληψη της εξουσίας.

 Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ήταν όλοι τους κομμουνιστές. Απλά, θέλοντας και μη, ταυτίζονταν στην πράξη με τις επιδιώξεις του ΚΚΕ διότι ακόμα και να ήθελαν να κάνουν αλλιώς, δεν μπορούσαν.

 Το ΚΚΕ, μέσω του ΕΛΑΣ και των εαμικών οργανώσεων που αναφέρθηκαν παραπάνω, ασκούσε ντε φάκτο εξουσία στο κομμάτι της ορεινής Έλλαδας που ήλεγχε. Και όταν ασκούν οι σταλινικοί εξουσία, ειδικά εν μέσω μιας πολύ σκληρής περιόδου όπως ήταν η Κατοχή, τότε τα περιθώρια ενοχλητικών -γι'αυτούς- παρεκκλίσεων είναι μηδαμινά.

 Στην αντίπερα όχθη, ήταν ο λεγόμενος αντι-εαμικός χώρος που αποτελούταν από διάφορες οργανώσεις και σχηματισμούς που αντιμάχονταν το ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Το κυριότερο χαρακτηριστικό αυτού του ένοπλου αντι-κομμουνιστικού χώρου ήταν οι διαφορετικές πολιτικές αφετηρίες, η παντελής ανομοιογένεια και προφανώς η έλλειψη συντονισμού.

 Οι αντι-εαμικές ομάδες δεν βασίζονταν σε ένα ενιαίο κομματικό δίκτυο που θα τους εξασφάλιζε επικοινωνία και συντονισμό σε πανελλήνια κλίμακα. Ο καθένας αγωνιζόταν κατά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με τον δικό του τρόπο, για τους δικούς του λόγους και με διαφορετική κίνητρα. Όλα αυτά καθιστούν απαγορευτική την ταύτιση όλων αυτών των οργανώσεων μεταξύ τους.

 Π.χ. με τον ΕΛΑΣ συγκρουόταν τόσο το 5/42 όσο και το σώμα του Πούλου. Μόνο που πρόκειται φυσικά για τελείως διαφορετικές περιπτώσεις που ουδεμία σχέση μεταξύ τους είχαν πέραν του ότι και οι δύο πολέμησαν τους κομμουνιστές.

 Αυτή η διασπορά όσον αφορά τις ρίζες, τους σκοπούς, την μορφή, τα κίνητρα και την δράση του αντι-εαμικού χώρου είχε σαν αποτέλεσμα να καθίσταται ένας θεωρητικά εύκολος στόχος για τους κομμουνιστές. Ένας μονολιθικός ολοκληρωτικός πειθαρχημένος σχηματισμός μπορεί να διαλύσει βήμα-βήμα διάφορους ενοχλητικούς εχθρικούς θύλακες που είναι απομονωμένοι, ασυντόνιστοι ή ακόμα και εχθρικοί πολλές φορές μεταξύ τους.

 Αυτήν την τακτική εφάρμοσε τότε το ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΕΛΑΣ εφόσον ευφυέστατα αντελήφθη το μεγάλο μειονέκτημα των αντιπάλων του. Η εφαρμογή όμως δεν ήταν και τόσο επιτυχημένη.

 Αλλού τα κατάφερε, αλλού όχι. Αλλά ακόμα και εκεί που έδειχνε να τα καταφέρνει, δημιουργούνταν νέοι ισχυρότεροι αντι-εαμικοί θύλακες για τους οποίους έπρεπε να καταβάλλει ακόμη μεγαλύτερο φόρο αίματος για να τους διαλύσει, προκαλώντας παράλληλα πολλές παράπλευρες συνέπειες.

 Π.χ. απέτυχε να διαλύσει τον ΕΔΕΣ του Ζέρβα στην Ήπειρο το φθινόπωρο του 1943, όπως απέτυχε να διαλύσει και τις ΕΑΟ/ΕΣΕΑ του Τσαούς Αντών στην ανατολική Μακεδονία στις αρχές του 1944. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα αυτές οι αντιστασιακές οργανώσεις να συνεχίσουν την δράση τους αναγνωρισμένες και ενισχυόμενες απ'τους Συμμάχους, και φυσικά συνέχιζαν να υφίστανται και μετά την Απελευθέρωση.

 Η μη-διάλυσή τους είχε σαν αποτέλεσμα το να μην μπορέσει ο ΕΛΑΣ να μονοπωλήσει την εθνική αντίσταση όπως ήταν ένας αντικειμενικός του σκόπος.

 Όταν πλέον κατάφερε να επικρατήσει επί αυτών των δύο οργανώσεων, τον Δεκέμβριο του 1944, ήταν πολύ αργά από πολιτικής άποψης. Ειδικότερα η εκδίωξη των δυνάμεων του Ζέρβα απ'την Ήπειρο έγινε σε μία χρονική στιγμή που η μάχη των Αθηνών είχε πλέον πάρει άσχημη τροπή για τον ΕΛΑΣ, οπότε η νίκη επί του ΕΔΕΣ ήταν δώρον άδωρον.

 Παράλληλα, η επιτυχία του να διαλύσει τις αντιστασιακές οργανώσεις ΠΑΟ στην Μακεδονία και "Ελληνικός Στρατός" στην Πελοπόννησο, ήταν παροδική. Η λαϊκή αντίδραση που προκλήθηκε ήταν τέτοια που τα εξοπλισμένα απ'τους Γερμανούς πλέον Τάγματα Ασφαλείας στην Πελοπόννησο και ΕΕΣ στην Μακεδονία, ανέπτυξαν δυναμική πολλαπλάσια των διαλυθείσων εθνικών αντιστασιακών οργανώσεων.
 Η δε διάλυση των Τ.Α και του ΕΕΣ ήταν πολύ δυσκολότερη και τόσο αιματηρή που κόστισε πολύ στο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Όχι μόνο λόγω των πολύ σημαντικών απωλειών του αλλά και λόγω του μεγάλου πολιτικού κόστους που υπέστη καθώς η διάλυση των αντίπαλων σχηματισμών συνοδεύτηκε από αδικαιολόγητες και εκτεταμμένες σφαγές αμάχων  και αιχμαλώτων.
 Σε μία μεταβατική περίοδο (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος του 1944) όπου οι πολιτικές ισορροπίες ήταν λεπτές και εν μέσω αμοιβαίας καχυποψίας, τέτοια λουτρά αίματος σε εμφύλιες διαμάχες μόνο κακό έκαναν στην πολιτική προσπάθεια του ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΕΛΑΣ για ολοκληρωτική επικράτηση καθώς λειτουργούσαν συσπειρωτικά για τους αντιπάλους του.

 Πολύ περισσότερο επιζήμια ήταν η τρίτη, τελευταία και πιο αιματηρή διάλυση του στρατιωτικού σκέλους της ΕΚΚΑ, του Συντάγματος 5/42. Επιτυχημένη μεν -έστω και οριακά- από στρατιωτικής άποψης, αλλα παντελώς επιζήμια πολιτικά. Η εν ψυχρώ δολοφονία του αιχμάλωτου Ψαρρού και πολλών στελεχών του 5/42, η μη-τιμωρία του υπευθύνου για την σφαγή ταγματάρχη Ζούλα, η ένοχη σιωπή της κυβέρνησης του βουνού για το θέμα, δημιούργησαν ένα πολύ βαρύ κλίμα για την αντιπροσωπεία του ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΠΕΕΑ που λίγες μέρες μετά κατέβηκε στον Λίβανο για την γνωστή σύσκεψη. Όπως ήταν αναμενόμενο, εκεί ήταν ψυχικά και πολιτική απομονωμένη. Ακόμα και ο αρχηγός της ΕΚΚΑ, Κ.Καρτάλης που ως τότε κρατούσε μία φιλοεαμική στάση, στράφηκε ολοκληρωτικά εναντίον τους αφού ο Ψαρρός εκτός από συνεργάτης ήταν και προσωπικός του φίλος.

 Συνοψίζοντας, βλέπουμε ότι η σταλινική νοοτροπία ήταν ευχή και κατάρα ταυτόχρονα για το ΚΚΕ/ ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Από την μία πλευρά του εξασφάλισε το πλεονέκτημα της συνοχής και της μονολιθικότητας, (χαρακτηριστικά που δεν είχε ο αντιεαμικός χώρος)  κάτι που εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο στο επιχειρησιακό επίπεδο, αλλά απέτυχε παταγωδώς στην σωστή διαχείριση των στρατιωτικών του επιτυχιών. Ο λόγος αυτής της αποτυχίας έγκειται στην σταλινική νοοτροπία της ολοκληρωτικής εξολόθρευσης των αντιπάλων, της δολοφονίας αιχμαλώτων, της θεσμοθέτηση της "οικογενειακής ευθύνης", των ανηλεών διώξεων εις βάρος αντιφρονούντων. Όλα αυτά τελικώς έβλαψαν το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ πολύ περισσότερο απ'ότι το ωφέλησαν οι στρατιωτικές νίκες εις βάρος άλλων Ελλήνων.
  Και αν κάποιος αναρωτιέται, αν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, η απάντηση είναι όχι. Από την στιγμή που το ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήταν διαποτισμένο  με την σταλινική νοοτροπία, τότε μοιραία θα απολάμβανε και τα καλά και τα κακά αυτής.
 Το μόνο οξύμωρο της υπόθεσης είναι ότι ο ίδιος ο Στάλιν δεν τους υπολόγιζε ιδιαίτερα... Αλλά αυτό είναι θέμα άλλης ανάρτησης....