Ο Ουάλας για την αντίσταση

Wallace, David J., 1914-1944

Βιογραφικό σημείωμα: O David John Wallace (1914-1944) καταγόταν από παλιά και πλούσια οικογένεια της Σκωτίας. Πατέρας του ήταν ο David (Euan) Wallace (1892-1941), υπολοχαγός των Life Guards, του πλέον εκλεκτού Σώματος της βρετανικής Βασιλικής Φρουράς, και μητέρα του η λαίδη (Mary) Idina Sackville of Petworth. Σπούδασε στα κολέγια Heathfield και Eton και αρχαία ελληνική και λατινική γραμματεία στο κολέγιο Balliol της Οξφόρδης. Το άριστα στο πτυχίο του τού εξασφάλισε μια υποτροφία για την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής, με θέμα τα φραγκικά κάστρα στην Ελλάδα, γεγονός που τον οδήγησε στη χώρα μας, το 1939, για μια εκτεταμένη περιοδεία, μαζί με τη γυναίκα του. Η κήρυξη του πολέμου τον βρίσκει στην Ελλάδα, οπότε διορίζεται Ακόλουθος Τύπου στη Βρετανική Πρεσβεία, στην Αθήνα.     Τον Απρίλιο του 1941 εγκαταλείπει την Ελλάδα για να καταταγεί στο Βασιλικό Σώμα Τυφεκιοφόρων (Kings Royal Rifle Corps, KRRC), του βρετανικού στρατού. Το 1943 επιλέγεται από το Foreign Office να σταλεί και πάλι στη χώρα μας, με το βαθμό του ταγματάρχη αυτή τη φορά (λόγω της αποστολής του), εξαιτίας της πείρας του γύρω από τα ελληνικά πολιτικά πράγματα, σε μια εμπιστευτική αποστολή δίπλα στον ταξίαρχο Έντι Μάγιερς, επικεφαλής της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα (SOE) και του Κοινού Γενικού Στρατηγείου των ανταρτών. Ο Wallace ήταν υποχρεωμένος να στέλνει τις παρατηρήσεις του απευθείας προς τις αρχές της χώρας του, σε σχέση με τις δραστηριότητες της SOE. Τις εμπειρίες του από την επαφή του με τις ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις, την κατάσταση στην Ελεύθερη Ελλάδα και την πολιτική τακτική συμφιλίωσης που ασκούσε ο επικεφαλής της SOE, περιέλαβε σε απόρρητη έκθεσή του προς τον Άγγλο πρέσβη Λίπερ, στο Κάιρο, στις 29 Αυγούστου 1943, η οποία παραδόθηκε τελικά στον βρετανό Υπουργό των Εξωτερικών, Anthony Eden, και άσκησε καθοριστική επίδραση στην αναδιαμόρφωση της πολιτικής των Άγγλων σε σχέση με τα ελληνικά πολιτικά πράγματα και στην υποστήριξή τους προς τον βασιλέα Γεώργιο Β μετά την Απελευθέρωση. Τον Ιούλιο του 1944 ο Wallace επιστρέφει στην Ελλάδα με πλωτό μέσο από την Ιταλία, και ένα μήνα αργότερα φονεύεται, παίρνοντας μέρος στην επίθεση του ΕΔΕΣ κατά των Γερμανών στη θέση Μενίνα, κατά μήκος του δρόμου Ιωαννίνων-Ηγουμενίτσας, στις 17 Αυγούστου 1944, πριν κλείσει τα τριάντα του χρόνια.

 Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι από το βιβλίο «Βρετανική Πολιτική και αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα, Η απόρρητη έκθεση του ταγματάρχη David J. Wallace», σε μετάφραση, επιμέλεια και σημειώσεις του Πέτρου Στ. Μακρή Στάικου. Το εισαγωγικό σημείωμα είναι του Στάθη Ν. Καλύβα και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ωκεανίδα.


Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ


Tο EAM είναι μια πολιτική οργάνωση. O ΕΛΑΣ, το στρατιωτικό του σκέλος, τελεί υπό τον απόλυτο έλεγχο των πολιτικών. Οποιοσδήποτε σοβαρός ισχυρισμός περί του αντιθέτου έχει εγκαταλειφθεί εδώ και καιρό και μια πολιτική που θα απέβλεπε στην προσπάθεια διαχωρισμού των δύο δεν θα είχε νόημα. Η επικεφαλής του ΕΛΑΣ τριανδρία περιλαμβάνει τον Ανδρέα Τζήμα, μέλος και εκπρόσωπο της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, ο οποίος ασκεί τη μεγαλύτερη επιρροή από τους τρεις. Είναι ευρύτερα γνωστός με τα ψευδώνυμα Εύμαιος και Βασίλης Σαμαρινιώτης.


Επικεφαλής του ΕΑΜ είναι η Κεντρική του Επιτροπή στην Αθήνα. Ισχυρίζεται ότι το ΕΑΜ αποτελεί συνασπισμό αριστερών κομμάτων, ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί κάλυψη της ηγεσίας του ΚΚΕ (έτσι αποκαλείται το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδος). Οι μόνοι άνθρωποι που γνωρίζω πως αποτελούν τακτικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ είναι ο Σιάντος, Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, ο Τζήμας και ο Τσιριμώκος – αυτός πρώην βενιζελικός βουλευτής με το δικό του ασήμαντο Ανεξάρτητο Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Αγροτικό Κόμμα. Από τους τέσσερις εκπροσώπους που το ΕΑΜ έστειλε τον Αύγουστο στο Κάιρο, δύο, ο Τζήμας και ο Ρούσσος, είναι κομμουνιστές. Προτού αυτοί οι τέσσερις φύγουν για το Κάιρο, ο ταξίαρχος Myers κι εγώ είχαμε συναντήσεις με τον Σιάντο. Όσο ο Σιάντος ήταν παρών, ουδείς από τους άλλους άνοιξε το στόμα του.


Το ΕΑΜ αποτελεί πολύ μεγαλύτερη οργάνωση από τον ΕΔΕΣ, παρότι θα συγκέντρωνε λιγότερους οπαδούς αν οι αληθινοί σκοποί του ήταν γνωστοί και οι άνθρωποι ελεύθεροι να εκφράσουν τη γνώμη τους. Στο μεταξύ, διαθέτει, ίσως, 15.000 μόνιμους, εξοπλισμένους αντάρτες, έναντι των 5.000 του Ζέρβα, και επιπρόσθετα έναν σημαντικό αριθμό εφέδρων, για τους οποίους υπάρχουν διαθέσιμα όπλα. Η οργάνωσή του εκτείνεται σε ολόκληρη την Ελλάδα. Σε μερικές περιοχές, όπως λόγου χάρη στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία, είναι σχεδόν μόνο του στο πεδίο του αγώνα και έχει τον απόλυτο έλεγχο. Στη Ρούμελη ασκεί τον απόλυτο έλεγχο, έχοντας δύο φορές αφοπλίσει τον συνταγματάρχη Ψαρρό, όταν αντιλήφθηκε ότι προσπαθούσε να δημιουργήσει εκεί ανεξάρτητες ανταρτικές ομάδες. Ο συνταγματάρχης Ψαρρός ξαναδημιουργεί τις ομάδες του. Με βάση το ίδιο συμφωνητικό, το ΕΑΜ προσπαθεί τώρα να διεισδύσει στην Ήπειρο, ως αντίπαλος του Ζέρβα. Αναπτύσσεται, επίσης, γρήγορα στην Πελοπόννησο. Πάλι σε σύγκριση με τον ΕΔΕΣ, το ΕΑΜ διαθέτει μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη και αποτελεσματική διοικητική οργάνωση, με την οποία είναι ικανό να συντηρεί και να τροφοδοτεί τις ένοπλες ομάδες του στην επαρχία. Τον πρώτο καιρό, η αποτελεσματικότητα και η ευρεία εξάπλωσή του στηρίχτηκαν στη βία. Όλα τα αγαθά και οι υπηρεσίες επιτάσσονταν ως αναγκαία, ενώ ο Ζέρβας ανέκαθεν πλήρωνε γι’ αυτά που χρησιμοποιούσαν οι ομάδες του. Όταν χρειαζόταν, αυτή τη μη δημοφιλή επίταξη την επέβαλλαν με λεηλασίες, βασανιστήρια, βιασμούς και φόνους. Η συγκεκριμένη πρακτική δεν ακολουθείται πλέον, έχει όμως αφήσει πίσω της μια κληρονομιά έχθρας και καχυποψίας στους επιζώντες. Διαθέτω όλες τις –από πρώτο χέρι– αποδείξεις που χρειάζομαι για να πειστώ ότι οι χωρικοί, τουλάχιστον στη δυτική Θεσσαλία, θα έδιναν τα πάντα για να απαλλαγούν από τον ζυγό του ΕΑΜ. Δεν φοβούνται ότι οι Ιταλοί ή οι Γερμανοί θα παραμείνουν στην Ελλάδα για πολύ ακόμα. Φοβούνται, ωστόσο, τρομερά ότι το ΕΑΜ θα παραμείνει. Οργανώσεις του ΕΑΜ υπάρχουν σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Ελλάδος, κατεχόμενες και μη. Γι’ αυτές δεν διαθέτω πληροφορίες από πρώτο χέρι κι από δεύτερο λίγες. Πολλοί από τους οπαδούς του Ζέρβα με διαβεβαίωσαν πως μια σημαντική ποσότητα από τα ελαφρά αυτόματα όπλα, με τα οποία εφοδιάστηκε το ΕΑΜ από τη SOE, έχουν σταλεί στις πόλεις και ειδικά στην Αθήνα, για οδομαχίες.


Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ είναι κακά εκπαιδευμένοι και απειθάρχητοι. Πολλοί από τους Βρετανούς αξιωματικούς συνδέσμους θα πρόσθεταν ότι λίγοι απ’ αυτούς προτίθενται σοβαρά να πολεμήσουν τον Άξονα. Σίγουρα, δεν συμμετείχαν στην τελευταία σειρά των επιχειρήσεων για την καταστροφή των μέσων επικοινωνίας του εχθρού, πριν ακριβώς από την απόβαση στη Σικελία. Όλη η δουλειά έγινε από τους ίδιους τους Βρετανούς αξιωματικούς. Περιφέρονται φορτωμένοι με μαχαίρια και φισεκλίκια, προσπαθώντας να μοιάσουν στους ήρωες του 1821. Όλα τα κάνουν όποτε θέλουν εκείνοι, δεν χαιρετούν κανέναν στρατιωτικά και αποκαλούν τους πάντες –και τους αξιωματικούς τους– συναγωνιστές. Η δομή της διοίκησής τους, από το Γενικό Στρατηγείο μέχρι τη διμοιρία και την ομάδα, ακολουθεί το παλιό σύστημα των μπολσεβίκων: Ένας καπετάνιος ανάμεσα σ’ έναν στρατιωτικό σύμβουλο και σε έναν πολιτικό σύμβουλο. Ο τελευταίος διαθέτει απόλυτη δικαιοδοσία στους άλλους δύο. Είχα ελάχιστα έως καθόλου την ευκαιρία να γνωρίσω προσωπικά τους απλούς ελασίτες. Κάθε τέτοια απόπειρα, στο Γενικό Στρατηγείο όπου βρισκόμουν, θα γινόταν αμέσως αντιληπτή και θα προκαλούσε καχυποψία. Ούτε κανείς από τους στρατιώτες θα είχε ανταποκριθεί, σ’ αυτή την ατμόσφαιρα, γνωρίζοντας ότι βρίσκεται υπό παρακολούθηση.


Δεν μπορώ, συνεπώς, να δώσω μια ακριβή και λεπτομερή απάντηση στο ερώτημα: «Δεδομένου ότι η κεντρική διοίκηση του ΕΑΜ είναι κατά 90% κομμουνιστική, σε ποια έκταση και σε ποιο βάθος έχει εισχωρήσει ο κομμουνισμός στις τάξεις του;» Σίγουρα, οι περισσότεροι από τους πολιτικούς συμβούλους είναι κομμουνιστές, ενώ έχει γίνει ευρύτατη προπαγάνδα, που αποκαλείται «διαφώτιση» ή πολιτική επιμόρφωση. Το ΕΑΜ, επίσης, εκδίδει έναν εκπληκτικό αριθμό τοπικών εφημερίδων. Σε όλες, τα 3/4 του χώρου τους είναι αφιερωμένα στη διαφώτιση, έναντι του 1/4 που καταλαμβάνουν οι ειδήσεις, από τις οποίες πάλι τα 3/4 αποτελούν νέα από τη Μόσχα.

Ήμουν παρών σε μία συγκέντρωση, λίγο έξω από την Καρδίτσα, οργανωμένη από το ΕΑΜ δυτικής Θεσσαλίας. Εκεί βρίσκονταν σχεδόν 3.000 άνθρωποι, εκπρόσωποι του ΕΑΜ από κάθε τοπική οργάνωση της δυτικής Θεσσαλίας και μερικοί από χωριά ολόκληρης της χώρας. Σε κάποια φάση της διαδικασίας, ένα ενθουσιώδες μέλος του Κόμματος κάλεσε το ακροατήριο σε ενός λεπτού σιγή, στη μνήμη 106 αριστερών ομήρων που είχαν πρόσφατα εκτελεστεί από τους Γερμανούς. Τουλάχιστον το 80% του πλήθους σήκωσε αμέσως το χέρι με τη γροθιά σφιγμένη, τραγουδώντας τον ύμνο της Διεθνούς. Και τούτο παρ’ όλες τις φρενήρεις προσπάθειες των οργανωτών να αποτρέψουν και τα δύο, καθώς φοβούνταν τις δυσμενείς εντυπώσεις που θα προκαλούσαν στους εκπροσώπους της Βρετανικής Αποστολής, όπως και, τουλάχιστον σε έναν, προκάλεσαν. Παρατήρησα, επίσης, πως η μνεία της Ρωσίας και του Κόκκινου Στρατού προξενούσε κάθε φορά περισσότερες επευφημίες από όσες οι αναφορές στους άλλους Συμμάχους.


Πολλή σκέψη και πολλά επιχειρήματα έχουν αφιερωθεί στην αναζήτηση της απάντησης στο ερώτημα ποιοι είναι οι πραγματικοί σκοποί του ΕΑΜ: Εννοεί αυτά που λέει, όταν δηλώνει πως δεν αποτελεί κόμμα και πως όταν λήξει ο αγώνας για την απελευθέρωση θα διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη; Ή προτίθεται να χρησιμοποιήσει τον ΕΛΑΣ για ένα πραξικόπημα, με στόχο την κατάληψη της εξουσίας, κατά ή αμέσως μετά την απελευθέρωση; Και αν το επιχειρήσει, θα πετύχει; Ή θα αρκεστεί να λάβει μέρος στον αγώνα κατά του Άξονα και μετά να συμμετάσχει ισότιμα σε απόλυτα ελεύθερες εκλογές; Κανένα από τα ερωτήματα αυτά δεν μπορεί να απαντηθεί με βεβαιότητα. Ωστόσο, η δική μου απάντηση θα ήταν η εξής:


Οι κομμουνιστές ουδέποτε λένε αυτά που εννοούν, ούτε και εννοούν αυτά που λένε. Όμως το ΕΑΜ στο ιδρυτικό του μανιφέστο διατύπωσε καθαρά τους ακόλουθους δύο στόχους: Να διώξει τους εισβολείς του Άξονα και να εγκαθιδρύσει τη λαϊκή κυριαρχία. Κάθε νεοσύλλεκτος του ΕΛΑΣ έπρεπε να ορκιστεί ότι θα πολεμήσει και για τους δύο αυτούς σκοπούς και θα συνεχίσει να πολεμάει μέχρις ότου ο διοικητής του τού πει πως έχουν εκπληρωθεί. Ορκιζόταν προκαταβολικά πως αν επιχειρούσε να φύγει πριν από αυτή τη στιγμή, συμφωνούσε να τον εκτελέσουν. Και, βεβαίως, ένας αριθμός ανταρτών έχει ήδη εκτελεστεί. Τούτο σημαίνει, ασφαλώς, ότι η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ ήθελε να είναι σίγουρη πως θα χρησιμοποιήσει τον ΕΛΑΣ την κατάλληλη στιγμή, εάν θεωρούσε ότι αυτό τη συνέφερε. Πρέπει να πω ότι μέχρι τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο αυτού του έτους, το ΕΑΜ αναμφισβήτητα καταγινόταν με τη μεθόδευση ενός βίαιου κομμουνιστικού πραξικοπήματος, με τη χρήση του ΕΛΑΣ. Ήλπιζε και περίμενε ότι το Ανατολικό Μέτωπο θα κατέρρεε ολότελα και ότι σύντομα θα έβλεπε τον Κόκκινο Στρατό στα Βαλκάνια. Στην Ελλάδα διέσυρε κάθε άλλη οργάνωση –πολύ συχνά και τη Βρετανική Αποστολή–, ενώ πάσχισε να διαλύσει κάθε ένοπλη ανταρτική ομάδα. Μόνον ο Ζέρβας ήταν πολύ ισχυρός για να τον διαλύσει το ΕΑΜ.


Η αδυναμία του να εξοντώσει τον Ζέρβα εκείνη την εποχή υπήρξε ασφαλώς ο κύριος παράγων για την πλήρη αλλαγή της πολιτικής του που επακολούθησε. Ο δεύτερος παράγων ήταν η οξύτατη αντίδραση του ίδιου του ελληνικού λαού εναντίον της πολιτικής της βίας του ΕΑΜ απέναντι σε όλες τις άλλες ανταρτικές οργανώσεις και στις προσπάθειές του να μονοπωλήσει τον εθνικό αγώνα. Αυτή η αντίδραση κορυφώθηκε τον Ιούνιο, όταν η Κεντρική Επιτροπή είχε αναμφισβήτητα αλλάξει την πολιτική της, αλλά δεν είχε ακόμα κατορθώσει να την επιβάλει. Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο δεύτερος αφοπλισμός του Ψαρρού προκάλεσε κύμα οργής στους δημοκρατικά σκεπτόμενους στην Αθήνα. Τόσο, ώστε η Κεντρική Επιτροπή, προκειμένου να αποκατασταθεί στην κοινή γνώμη, κατήγγειλε τα ίδια της τα σφάλματα και προχώρησε σε υπερβολικά γενναιόδωρη αποκατάστασή του. Έχει συμφωνήσει τώρα να αφήσει τον Ψαρρό να αποκτήσει τέσσερις φορές περισσότερα όπλα από ό,τι προηγουμένως. Ο τρίτος παράγων υπήρξε το γεγονός ότι, καθώς οι Γερμανοί άντεξαν στη ρωσική επίθεση, ενώ ταυτόχρονα οι Σύμμαχοι σημείωσαν τις λαμπρές τους επιτυχίες στην Αφρική, έγινε φανερό πως οι δυνάμεις της Μέσης Ανατολής και όχι ο Κόκκινος Στρατός πρόκειται να απελευθερώσουν την Ελλάδα και, συνεπώς, είναι η Μεγάλη Βρετανία και όχι η Σοβιετική Ένωση που θα αποτελέσει την κυρίαρχη Μεγάλη Δύναμη στη χρονική περίοδο που θα ακολουθήσει. Γι’ αυτό τον λόγο, συνεπώς, πολιτική φανερά απαράδεκτη για τη Μεγάλη Βρετανία δεν θα είχε πιθανότητες επιτυχίας. Ο τέταρτος παράγων για την αλλαγή της πολιτικής του ΕΑΜ ήταν η επίδραση της Βρετανικής Αποστολής και, ειδικότερα, του ταξίαρχου Myers, ο οποίος αγωνίστηκε σταθερά να επιβάλει μια πολιτική μετριοπάθειας και αποφυγής ενός εμφυλίου πολέμου. Αυτή η προσπάθεια είχε αξιοσημείωτη επιτυχία και κατέληξε στην υπογραφή του συμφωνητικού των Εθνικών Ομάδων, νωρίτερα τον Ιούλιο. Βάση αυτής της νέας πολιτικής είναι ότι το ΕΑΜ πρέπει να εμφανιστεί, με κάθε θυσία, ως αξιοσέβαστο στα μάτια των οπαδών του, γενικά του ελληνικού λαού, των Βρετανών και, ίσως, του συνόλου των Ηνωμένων Εθνών.                                                                   Τυπική αλλά και πολύ σημαντική έκφραση αυτής της πολιτικής υπήρξε ο λόγος που εκφωνήθηκε στη συγκέντρωση κοντά στην Καρδίτσα, παρουσία μου και παρουσία του ταξίαρχου Myers, στην οποία αναφέρθηκα παραπάνω. Ομιλητής ήταν ο Ορφέας Βλαχόπουλος, ένας από τους ιδρυτές του ΕΑΜ, αν και σήμερα δεν συμμετέχει στην Κεντρική του Επιτροπή. Τώρα έχει τοποθετηθεί πολιτικός καθοδηγητής και εκπρόσωπος της Κεντρικής Επιτροπής στην Ήπειρο. Κατήγγειλε τα σφάλματα του παρελθόντος και ιδιαίτερα την απόπειρα για τη μονοπώληση του εθνικού αγώνα και για την εξόντωση άλλων πατριωτικών ανταρτικών ομάδων. Δήλωσε πως το ΕΑΜ επιθυμεί την ελεύθερη συνεργασία όλων των Ελλήνων και πως, όσο ο εισβολέας πατάει ακόμα στο ελληνικό έδαφος, δεν είναι καιρός για συζητήσεις και καβγάδες σχετικά με τον βασιλέα. Μετά την υπογραφή του συμφωνητικού, όλοι είναι στρατιώτες του [Γενικού Στρατηγείου] της Μέσης Ανατολής, υπερήφανοι γι’ αυτό και δεσμευμένοι να το αποδείξουν με λόγους και με πράξεις. Όσα μέλη εξακολουθήσουν να διατυπώνουν αμφιβολίες για την καλή πίστη των Βρετανών συμμάχων μας, πρέπει να διώχνονται από την οργάνωση, διότι η Κεντρική Επιτροπή έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στους Βρετανούς. Το ΕΑΜ θέλει να προσχωρήσουν στις τάξεις του μόνιμοι αξιωματικοί κάθε πολιτικής απόχρωσης. Οι αξιωματικοί προέρχονται επίσης από τον λαό και ουδεμία πολιτική δέσμευση χρειάζεται να αναλάβουν.

 http://ellinikosemfilios.blogspot.com/2011/12/blog-post_01.html

 Το παραπάνω αποσπασμα της έκθεσης Ουάλας που γράφτηκε στις 29/08/1943 είναι πολύ ενδιαφέρον και προφανώς απεδείχθη ιδιατέρως εύστοχο όσον αφορά τις προθέσεις και τις μεθόδους του ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.

 Τα τονισμένα σημεία είναι δικά μας.