Η δράση του Μιχάλαγα - μέρος Α'

Ο Μιχάλης Παπαδόπουλος, γνωστότερος ως Μιχάλαγας, ήταν από τις  κυριότερες μορφές της κατοχικής περιόδου στην Δυτική Μακεδονία, ειδικά στην περιοχή της Κοζάνης.

 Ήταν πρόσφυγας απ’τον Πόντο και εγκαταστάθηκε στα Σέρβια, όπου ανέπτυξε έντονη εμπορική δράση ασχολούμενος  με ζώα και γεωργικά προϊόντα. Ήταν αγαπητός στους συγχωριανούς του, γι’αυτό άλλωστε και του έδωσαν το τιμητικό προσωνύμιο Αγάς (εξ’ου και το Μιχάλαγας). Όπως οι περισσότεροι πρόσφυγες ήταν φιλικά προσκείμενος προς τον φιλελεύθερο βενιζελικό χώρο και εκφραζόταν συχνά εχθρικά προς το καθεστώς Μεταξά.

  Από το ξεκίνημα του αντάρτικου αγώνα στην Κατοχή, βοηθούσε έμπρακτα το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Χρηματοδοτούσε το ΕΑΜ Σερβίων και ενίσχυε τους πρώτους αντάρτες του ΕΛΑΣ στον Όλυμπο με άρβυλα και στρατιωτικό υλικό.

  Στις αρχές του 1943 όμως οι σχέσεις του Μιχάλαγα με το ΕΑΜ διερράγησαν.  Σύμφωνα με την πιθανότερη εκδοχή, η αφορμή ήταν ένα περιστατικό ζωοκλοπής κοντά στον Σαραντάπορο. Εκεί κάποιοι ζωοκλέφτες είχαν κλέψει κάποια κοπάδια αιγοπροβάτων του Μιχάλαγα. Αυτός διαμαρτυρήθηκε στην τοπική ηγεσία του ΚΚΕ/ΕΑΜ με την οποία συνεργαζόταν, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Αντιμετωπίστηκε αρχικά με αδιαφορία, με εχθρικότητα στην συνέχεια. Οι κομμουνιστές προτίμησαν να καλύψουν τους ζωοκλέφτες απ’το να διατηρήσουν τις σχέσεις τους με τον Μιχάλαγα. 

   Ο κυριότερος λόγος αυτής της αλλαγής στάσης απέναντί του ήταν η έλλειψη πλήρους εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του. Αυτό είχε να κάνει με μία ανταγωνιστική προς το ΕΑΜ αντιστασιακή οργάνωση που δρούσε στην περιοχή της Κοζάνης και λεγόταν ΕΚΑ (Ένωσις Κοινωνικής Αμύνης). Αποτελείτο κυρίως από αξιωματικούς της πόλης και εμπόρους της ευρύτερης περιοχής, και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν μία τοπική έκφραση της αντιστασιακής ΠΑΟ που είχε ιδρυθεί στην Θεσσαλονίκη απ’το 1941 με την αρχική ονομασία ΥΒΕ. Το ΚΚΕ/ΕΑΜ υποπτευόταν ότι ο Μιχάλαγας είχε σχέσεις με την ΕΚΑ επειδή σε αυτήν ήταν ένας έμπορος στενός συγγενής του. [1]

  Ένας ακόμα λόγος ήταν η υποστήριξη που παρείχε ο Μιχάλαγας στον  Μιχάλη Πεχλιβανίδη που ήταν κουμπάρος του. Ο Πεχλιβανίδης ήταν αγροφύλακας στην Σκάφη και αρχικά ήταν στον ΕΛΑΣ αλλά κατόπιν απεχώρησε. Ο ΕΛΑΣ επιχείρησε ανεπιτυχώς να τον δολοφονήσει στις 16/12/1942. Ο Πεχλιβανίδης ενημέρωσε σχετικώς τον Μιχάλαγα ο οποίος με την σειρά του διαμαρτυρήθηκε στους τοπικούς ηγέτες του ΕΑΜ. [2]
Για όλους αυτούς τους λόγους επήλθε η ρήξη Μιχάλαγα και ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, και από φίλος και χρηματοδότης του βαφτίστηκε εν μία νυκτί "συνεργάτης των Γερμανών και της αντίδρασης" [3]. 

 Ο ίδιος φυσικά αντέδρασε αναλόγως και έγινε φανατικός αντικομμουνιστής, εντασσόμενος στις 22/03/1943 μαζί με τον Πεχλιβανίδη σαν ομαδάρχης στο τμήμα του Παπαβασιλείου, αξιωματικού της ΠΑΟ. Χώρος δράσης αυτού του τμήματος της ΠΑΟ ήταν κυρίως τα χωριά Σκάφη-Λεύκαρα-Πολύμυλος απ'όπου και στρατολογούσε αντάρτες. [4]

 Στις 09/04/1943 δύναμη του ΕΛΑΣ επιτίθεται στο χωριό Ίμερα οι κάτοικοι του οποίου έφεραν οπλισμό και δεν ήταν πλέον τόσο φιλικά προσκείμενοι προς τον ΕΛΑΣ, χάρη στην επιρροή του Μιχάλαγα. Ενδεικτικό είναι ότι ακόμα και ο πρώην αρχηγός του εφεδρικού ΕΛΑΣ του χωριού, Σάββας Θεοδωρίδης, είχε μεταστραφεί εναντίον τους. Οι ελασίτες όχι μόνο δεν πέτυχαν τον στόχο τους που ήταν η διάλυση των ενόπλων του χωριού, αλλά το τμήμα των Παπαβασιλείου-Μιχάλαγα που κινούταν στην περιοχή συνεργαζόμενο με τους Ιμεριώτες συλλαμβάνει λίγο έξω απ'το χωριό στις 10/04/1943 μία ομάδα 7 κομμουνιστών με επικεφαλείς τα στελέχη Σίμο Κερασίδη και Λάζαρο Τερπόφσκι.  

Ο δεύτερος ήταν σλαβομακεδόνας και είχε αποφυλακιστεί απ΄τους Γερμανούς τέλος Ιουνίου του 1941 κατόπιν παρέμβασης της βουλγαρικής πρεσβείας. Κατά πάσα πιθανότητα έφερε την πολιτική ευθύνη για την αιματηρή διάλυση της ΠΑΟ στον Αυγερινό στις 07/04/1943 και την σύλληψη των αξιωματικών της. Έτσι, επιχειρείται να γίνει διαπραγμάτευση με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ για να γίνει ανταλλαγή αιχμαλώτων. Η επαφή όμως δεν τελεσφόρησε και εντωμεταξύ οι ελασίτες εκτέλεσαν τους αξιωματικούς στην Βουχωρίνα στις 13/04/1943. Ο Μιχάλαγας, κατόπιν εντολών απ΄την ΠΑΟ Κοζάνης συγκροτεί ανταρτοδικείο και οι 7 κομμουνιστές εκτελούνται σαν αντίποινα στις 14/04/1943. [5]
 Λόγω της αμέσου εμπλοκής του Μιχάλαγα στην υπόθεση, κάποιοι αριστεροί αρέσκονταν να τον παρουσιάζουν σαν αιμοσταγή δολοφόνο, αλλά ακόμα και το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ χαρακτήριζε αυτές τις φήμες ως γενικότητες. [6]  Μετά από αυτά τα γεγονότα, η εχθρότητα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ αυξήθηκε κατακόρυφα  με αποτέλεσμα την προσωρινή αναστολή της δράσης της ένοπλης ομάδας Παπαβασιλείου. [7]
 

Η ΠΑΟ όμως, εκμεταλλευόμενη και την προσωρινή σύμπτυξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ προς την Πίνδο, αναδιοργανώνεται στην περιοχή και τον Ιούλιο του 1943 συγκροτείται το Αρχηγείο Χάδοβας, το οποίο παράλληλα έφερε την ονομασία 27o Σύνταγμα της ΠΑΟ, με επικεφαλής τον Παπαβασιλείου και χώρο δράσης το δυτικό Βέρμιο. Η ονομασία "27ο Σύνταγμα" ήταν φυσικά συμβολική αφού επ'ουδενί δεν προσέγγιζε την δύναμη οργανωμένου συντάγματος. Αναπτύσσει περιορισμένη αντιστασιακή δράση χτυπώντας γερμανικές φάλαγγες αυτοκινήτων τον Σεπτέμβριο του 1943. [8]
  Υφίσταται όμως δύο σημαντικά πλήγματα που καθιστούν πολύ δύσκολη την αναβάθμιση της αντιστασιακής δραστηριότητας. Το πρώτο ήταν η κατάσχεση απ'τους Γερμανούς υλικού που προοριζόταν για τους αντάρτες του, και το δεύτερο και σημαντικότερο ήταν η σύλληψη απ'τους Γερμανούς του Αστέριου Σιάπκα προτού αυτός προλάβει να φέρει ασύρματο με τον οποίο θα γινόταν απευθείας επικοινωνία του 27ου Συντάγματος με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής. [9]
 Αυτά τα περιστατικά σε συνδυασμό με την πίεση του σαφώς ισχυρότερου ΕΛΑΣ καθιστούν αδύνατη την παραμονή του στην ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης και έτσι τον Οκτώβριο του 1943 φεύγει και κατευθύνεται προς το όρος Κρούσια του νομού Κιλκίς όπου συνεργάζεται με το ισχυρό τοπικό τμήμα της ΠΑΟ των Μήτσου-Τζαμαλούκα (τυπικά έφερε την ονομασία 13ο Σύνταγμα της ΠΑΟ). [10]

 Ο Μιχάλαγας και άλλοι οπλίτες δεν ακολουθούν ως το Κιλκίς και γυρίζουν στα χωριά τους [11]. Η οικογένεια του Μιχάλαγα έχει πλέον εγκατασταθεί στα Λεύκαρα, αφού τα Σέρβια είχαν καεί απ΄τους Ιταλούς τον περασμένο Μάρτιο σαν αντίποινα για την αιχμαλωσία ενός ολόκληρου ιταλικού τάγματος στην μάχη του Φαρδύκαμπου. Δεδομένης όμως της εχθρότητας του ΕΛΑΣ, η παραμονή του  στην περιοχή είναι παρακινδυνευμένη. Γύρω στο τέλος Νοεμβρίου του 1943 αναγκάζεται εκ των πραγμάτων να μετακινηθεί μαζί με την οικογένειά του στην Θεσσαλονίκη. [12]

 Εκεί πλέον, αρχίζει η δεύτερη περίοδος της ένοπλης δράσης του Μιχάλαγα, που θα την δούμε σε επόμενη ανάρτηση λίαν συντόμως…

[1] "Οι άλλοι καπετάνιοι", Συλλογικό έργο, σελ.232-3
[2] "ΠΑΟ, Ιστορία και προσφορά της στην Εθνική Αντίσταση 1941-45" του Αθ.Φροντιστή, σελ.186
[3] "Οι άλλοι καπετάνιοι", Συλλογικό έργο, σελ.234
[4] "ΠΑΟ, Ιστορία και προσφορά της στην Εθνική Αντίσταση 1941-45" του Αθ.Φροντιστή, σελ.186
[5]  Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46, σελ. 284-7
[6] "Οι άλλοι καπετάνιοι", Συλλογικό έργο, σελ.235
[7] "ΠΑΟ, Ιστορία και προσφορά της στην Εθνική Αντίσταση 1941-45" του Αθ.Φροντιστή, σελ.189
[8] "Για τον Ελληνικό Βορρά", του Παρμ.Παπαθανασίου, σελ.317
[9] "Για τον Ελληνικό Βορρά", του Παρμ.Παπαθανασίου, σελ.313-6
      "ΠΑΟ, Ιστορία και προσφορά της στην Εθνική Αντίσταση 1941-45" του Αθ.Φροντιστή, σελ.198
[10] "Για τον Ελληνικό Βορρά", του Παρμ.Παπαθανασίου, σελ.318
      "ΠΑΟ, Ιστορία και προσφορά της στην Εθνική Αντίσταση 1941-45" του Αθ.Φροντιστή, σελ.201
[11] "Η Κατοχή εν Μακεδονία" τόμος Α, του Αθ.Χρυσοχόου, σελ.84
      "Το 13ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ" του Κ.Τσανικλίδη, σελ.90
[12] "Η Κατοχή εν Μακεδονία" τόμος Α, του Αθ.Χρυσοχόου, σελ.84