Οι κρατούμενοι των ανταρτών στη Δυτική Μακεδονία: 1941 -1949

 του Αθανασίου Καλλιανιώτη

Αναλύοντας θεωρητικά το φαινόμενο της κράτησης ανθρώπων από ανθρώπους, υποθέτει κανείς ότι και οι αντάρτες της Δυτικής Μακεδονίας στην περίοδο της δεκαετίας του ΄40 δεν αποτελούσαν εξαίρεση: με την αρωγή της εμπειρικής έρευνας αποδεικνύεται της θεωρίας το αληθές. Για να ερμηνευτούν οι αιτίες, να τοποθετηθεί το θέμα στο ιστορικό του πλαίσιο, να συγκριθεί με τα παρελθόντα και τα επιόντα κλπ. τα 20΄ της σημερινής εκφώνησης δεν είναι αρκετά, οπότε θα ξοδευτούν αυτά σε απλούστερα ζητήματα:
α) στην ανάλυση του τίτλου
β) στη σκιαγράφηση των κινήτρων και
γ) στο σκόρπισμα πάνω στο τραπέζι ορισμένων λεπτομερειών του παιχνιδιού μεταξύ κρατούντων και κρατουμένων.
Τα υπόλοιπα αποτελούν τμήμα ενός ευρύτερου έργου, το οποίο συν τοις άλλοις ιχνηλατεί τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των ομάδων στην προσπάθειά τους για την κατάκτηση ή τη διατήρηση της εξουσίας. Σ΄ αυτό αριθμούνται ονομαστικά όλοι οι φονευθέντες της δεκαετίας του ΄40 στη Δυτική Μακεδονία και η χαρτογράφηση αυτών προβλέπεται ότι θα ξεριζώσει εσφαλμένες αντιλήψεις, που ως ζιζάνια ταλαιπωρούν το γόνιμο έδαφος της ιστορίας.

Ιστορικές διασαφηνίσεις
Τα εννέα χρόνια της αντάρτικης δραστηριότητας δεν είναι ομοιογενή. Φθινόπωρο του 1941 πυκνώνει στην  περιοχή η ένοπλη άρνηση εναντίον των οργάνων του κράτους με αποκορύφωμα τη σύλληψη και ολιγοήμερη κράτηση μιας ομάδας χωροφυλάκων στις στάνες του ΒΔ Βερμίου από ενόπλους του χωριού Μεσόβουνο. Το επόμενο έτος δεν συναντώνται φανερές κινήσεις ενόπλων, εκτός από ελάχιστους δραπέτες των κρατητηρίων της Καστοριάς, που δεν παρουσίασαν ουδεμία δράση. Το 1945 καταγράφονται κρατήσεις και φόνοι στην περιφέρεια της Φλώρινας, αλλά πώς οι σλαβόφωνοι «εκδικητές» του ΝΟΦ που τις διαπράττουν να θεωρηθούν Έλληνες; Οι λίγοι τέλος ένοπλοι Πολιτικοί Επίτροποι του ΔΣΕ των ετών 1950 και 1951 που παρέμειναν στην περιοχή γυρνούσαν περισσότερο σαν κυνηγημένα αγρίμια, παρά σαν επαναστάτες ισχύος και αποδοχής.

Επιλέχτηκε προς εξέταση η Δυτική Μακεδονία, διότι ο γράφων ζει και κατάγεται από αυτή αλλά και για λόγους ερευνητικής πληρότητας. Η περιοχή αυτή αποτελούσε μία κλειστή περιφέρεια και σχεδόν ολόκληρη είχε τη δική της εθιμική κι οικονομική ζωή, αν εξαιρέσουμε μερικά ορεινά χωριά που επαφίονταν και με τη Θεσσαλία ή την Ήπειρο. Την όποια αίγλη της διαφοράς με την υπόλοιπη Ελλάδα απέκτησε το έτος 1949, όταν η καρδιά του ΔΣΕ χτύπησε ζωηρά στη χερσόνησο Άφρικα των Πρεσπών, μια σταθερά ανταρτοκρατούμενη περιοχή.


Κάτω από τη λέξη αντάρτες στεγάζονται όλα τα είδη των αρνητών και των ενόπλων της περιοχής, οι οποίοι διεκδικήθηκαν κατά την πορεία ή εκ των υστέρων από ποικιλώνυμες οργανώσεις, όπως η «Ελευθερία» των κομουνιστών του ΜΓ και των αξιωματικών της ομάδας Ψαρρού, η ΥΒΕ των ταγματαρχών της Θεσσαλονίκης, το ΕΑΜ του ΚΚΕ της Αθήνας, η ΕΚΑ των εμπόρων της Κοζάνης, η ΠΑΟ των τουρκόφωνων προσφύγων, το ΣΝΟΦ των γκρεκομάνων Σλαβομακεδόνων, οι ΟΔΕΚ και ο ΔΣΕ του ΚΚΕ. Δράση ανταρτών του ΕΔΕΣ δεν γνώρισε η Δυτική Μακεδονία, διότι όσοι κάτοικοί της εκδηλώθηκαν υπέρ του αναγκάστηκαν άμεσα και βίαια να σταδιοδρομήσουν στην Ήπειρο.


Κι όμως κρατούμενοι
Φτάνοντας στην αρχική λέξη του τίτλου, εγείρεται το ερώτημα: διατηρούσαν ή όχι οι αντάρτες, ειδικότερα του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, μόνιμα ή παροδικά κρατουμένους; Αν απαντήσουμε θετικά,  θα αντιλογήσουμε με την κατεστημένη άποψη ότι «όλος ο λαός» στήριζε ένθερμα το αντάρτικο, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να θέσουμε υπό αναθεώρηση αρκετές εκατοντάδες βιβλία και συγγράμματα. Αν παραδεχθούμε ότι κρατούμενοι δεν υπήρχαν, τότε πρέπει να αρνηθούμε την ύπαρξη των δραστηριοτήτων της Διεύθυνσης Δικαστικού του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, της ΥΤΟ (Υπηρεσία Τάξης Ομάδας) του Μπούλκες, της ΥΣΑ (Υπηρεσία Στρατιωτικής Ασφάλειας), της Επαγρύπνησης, των μονίμων φυλακών του ΕΛΑΣ στον Πεντάλοφο και των αντίστοιχων του ΔΣΕ στο χωριό Γράμμος (Γράμμουστα) και στις Κρανιές Πρεσπών μετέπειτα. Πού άραγε κρύβεται η αλήθεια;

Σκύβοντας καλύτερα πάνω στο ζήτημα, βλέπουμε ότι κρατητήρια και φυλακές διατηρούσαν στις πόλεις και κωμοπόλεις της περιοχής τόσο τα κοινοβουλευτικά προπολεμικά καθεστώτα όσο και η δικτατορία Μεταξά. Με τον ερχομό των Ιταλών και των Γερμανών δημιουργήθηκαν και νέα, όπως π.χ. το Στρατόπεδο Κοζάνης, στο οποίο κλείνονταν πολίτες και αντάρτες και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. Μέχρι χτες υπήρχαν φυλακές με πολιτικούς ή θρησκευτικούς κρατούμενους –για εν μέρει πολιτικούς χτίζονται. Θεωρητικά λοιπόν θα ήταν λογικά αδύνατο να διαφοροποιηθούν οι «σταυραετοί των βουνών», εκτός αν δεχόμασταν ότι τόσο η ηγεσία όσο και η βάση τους συνίστατο από ξεχωριστής ποιότητας ανθρώπους, πράγμα που θα μας ανάγκαζε να ολισθήσουμε από την πεδιάδα της Ιστορίας στην επικλινή σαθρότητα της φαντασίας, του επιθυμητού, και, γιατί όχι, της προπαγάνδας. Η ύπαρξη λοιπόν της μακράς δομής και των ανθρώπινων συνεχειών επιτρέπει την υπόθεση ότι οι αντάρτες όλων των αποχρώσεων, ανάλογα βέβαια με τη δύναμη της ακτινοβολίας των, ποτέ δεν έπαψαν να διατηρούν φυλακές και κρατουμένους.

 Η συνέχεια εδώ:  http://blogs.sch.gr/thankall/?p=930#more-930