Ο Στάθης Κωνσταντινίδης, γνωστός και με το παρατσούκλι Χασιλάς, ως Πόντιος πρόσφυγας εγκαταστάθηκε στο χωριό Κλείτος της Κοζάνης το 1921. Στον Κλείτο μένανε κυρίως πρόσφυγες και από πολιτικής άποψης ήταν βενιζελικό σε ποσοστό 90%. Ο Χασιλάς ασχολήθηκε ιδιαίτερα με αγροτικά μηχανήματα, πράγμα που τον βοήθησε να αποκτήσει μία σεβαστή -για τα δεδομένα της εποχής- περιουσία. Το 1933 εξελέγη πρόεδρος της κοινότητας του Κλείτου. Την ίδια χρονιά πεθαίνει η πρώτη του γυναίκα,απ'την οποία είχει ήδη δύο παιδιά, και ξαναπαντρεύεται. Με την δεύτερη γυναίκα του την Δέσποινα, αποκτά ως το 1940 άλλα 3 παιδιά.
Οι πρώτες αντιστασιακές κινήσεις στην περιοχή δεν τον άφησαν αδιάφορο, καθώς πάντα ησχολείτο με τα κοινά. Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε το ότι δύο ανίψια του, ο ανθυπολοχαγός Αριστείδης Ελευθεριάδης και ο αδελφός του Στάθης είχαν οργανωθεί στην ΠΑΟ. Ο Χασιλάς ενίσχυε με τρόφιμα, χρήματα και υλικό τόσο την ΠΑΟ όσο και το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Ενδεικτικό είναι ότι στο σπίτι του στον Κλείτο, έτρωγε δύο φορές την εβδομάδα η ηγεσία των κομμουνιστών του γειτονικού χωριού Ποντοκώμη. Οι σχέσεις του Χασιλά με τους αδελφούς Ελευθεριάδη και γενικότερα με την ΠΑΟ δεν ήταν καθόλου αρεστές ούτε καν ανεκτές απ΄το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.
Μετά την ρήξη ΠΑΟ-ΕΛΑΣ στο κοντινό Βόιο τον Απρίλιο του '43 που οδήγησε στην εκτέλεση αξιωματικών της ΠΑΟ, οι αδελφοί Ελευθεριάδη αναγκάστηκαν να φύγουν για την Θεσσαλονίκη αφού πλέον κινδύνευαν απ΄τους ελασίτες. Ο Χασιλάς ανησύχησε απ΄τα γεγονότα και άρχισε να αποστασιοποιείται απ΄το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.
Συνέπεια αυτών, ήταν η πρώτη ρήξη μεταξύ ελασιτών και Χασιλά, που έγινε στις 23/04/1943. Καμμιά δεκαριά ελασίτες πήγαν στο σπίτι του και τον συνέλλαβαν, αφού χτύπησαν τόσο τον ίδιο όσο και την έγκυο γυναίκα του. Ήθελαν να τους πει που έκρυβε τους αδελφούς Ελευθεριάδη, αφού ήταν γνωστό ότι είχαν σχέσεις μαζί του. Τον μετέφεραν μαζί με άλλους 3 κρατούμενους σε τοποθεσία μεταξύ των χωριών Κλείτου και Αμύγδαλων, όπου τους βασάνισαν. Εκτέλεσαν τους δύο από αυτούς, τον χωροφύλακα Γεωργακόπουλο και τον Φαρμάκη που ήταν γνωστός αντικομμουνιστής. Ο Χασιλάς και ο άλλος κρατούμενος, ο Θεόφιλος Χατζηκώστας, σώθηκαν χάρη σε μεσολάβηση του παπά και της δασκάλας του Κλείτου προς τον Αλέξανδρο Ρόσιο (καπετάν Υψηλάντης) που ήταν επικεφαλής των ελασιτών. Έτσι, μετά τα βασανιστήρια αφέθηκαν ελεύθεροι. Αυτά τα γεγονότα έκαναν πολύ άσχημη εντύπωση στο σύνολο των κατοίκων του Κλείτου.
Μετά την απελευθέρωσή του, ο Χασιλάς συνέχισε τις καθημερινές εργασίες του αλλά πλέον είχε γεννηθεί στο μυαλό του η ιδέα του εξοπλισμού του χωριού για αυτοπροστασία απέναντι στον ΕΛΑΣ. Αυτό ήταν εφικτό διότι στον Κλείτο και σε άλλα κοντινά χωριά υπήρχαν πολλά κρυμμένα όπλα απ΄τους υποχωρούντες Έλληνες στρατιώτες το 1941.
Απ΄τον Οκτώβριο του ΄43 πλέον πύκνωσε τις επαφές του με κάτοικους του Κλείτου και της ευρύτερης περιοχής που είχαν απηυδήσει με την κόκκινη τρομοκρατία, και προσανατολίζονταν και αυτοί προς την αυτοπροστασία. Πολλά απ΄τα κρυμμένα όπλα είχαν ήδη αρχίσει να μοιράζονται στους κατοίκους, χωρίς πάντως να προκληθεί κανένα επεισόδιο.
Τον επόμενο μήνα, οι κομμουνιστές επιχείρησαν να προσεγγίσουν τον Χασιλά προκειμένου να τον εντάξουν στις τάξεις τους, αφού ήξεραν πολύ καλά ότι ήταν δημοφιλής και επηρέαζε σημαντικά το χωριό. Ο Χασιλάς όμως πλέον δεν τους εμπιστευόταν, ως εκ τούτου δεν υπήρχε κανένα περιθώριο για συνεργασία.
Όταν όμως οι κομμουνιστές έμαθαν ότι οι κάτοικοι του Κλείτου είχαν εξοπλιστεί με πρωτοβουλία του Χασιλά, άλλαξαν τροπάριο και άρχισαν τις απειλές. Τώρα όμως υπήρχαν στο χωριό γύρω στους 80 άντρες έτοιμους να αντισταθούν στον ΕΛΑΣ. Η τελευταία "φιλική" και παράλληλα απειλητική προειδοποίηση προς τον Χασιλά έγινε απ΄τους ελασίτες λίγο πριν τα Χριστούγεννα του ΄43.
"Συμπτωματικά", λίγες μέρες μετά στις 04/01/1944 έκαναν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους στον Κλείτο οι Γερμανοί που ως τότε δεν είχαν πατήσει στο χωριό. Οι διαθέσεις τους ήταν απειλητικές, προφανώς κατόπιν πληροφοριών που είχαν φτάσει στ'αυτιά τους για τον εξοπλισμό των κατοίκων. Συνέλλαβαν 12 άτομα, με πρώτον απ'όλους τον Χασιλά, και εκτέλεσαν έναν άλλο που προσπάθησε να ξεφύγει. "Συμπτωματικά" όλοι οι συλληφθέντες ήταν στενοί συνεργάτες του Χασιλά, μεταξύ των οποίων και ο Χατζηκώστας που είχε έπίσης συλληφθεί απ΄τον ΕΛΑΣ τον περασμένο Απρίλιο.
Οι Γερμανοί τους οδήγησαν στην Κοζάνη και τους έκλεισαν σε κρατητήρια. Ανακρίθηκε μόνο ο Χασιλάς, αφού ήταν ολοφάνερο ότι οι Γερμανοί γνώριζαν ότι αυτός ήταν ο φύσει αρχηγός τους.
Οι Γερμανοί είχαν ολοκληρωμένη πληροφόρηση για όλα την δράση του, τους αδελφούς Ελευθεριάδη, την ενίσχυση που έδινε στην ΠΑΟ και στον ΕΛΑΣ κ.α.
Η ανάκριση ήταν σχετικά ήπια, για τα δεδομένα της εποχής, και αυτό παραξένεψε τον Χασιλά. Ήταν σίγουρος ότι οι Γερμανοί κάτι σχεδίαζαν, και δικαιώθηκε. Στις 14/01/1944 μετέφεραν τον ίδιο μαζί με κάποιους εκ των συγκρατούμενων στο γραφείο του γερμανού διοικητή που τους έθεσε το εξής δίλημμα:
"Ή δέχεστε ότι δεν πρόκειται να στραφείτε εναντίον Γερμανών στρατιωτών ή οδηγείστε στο εκτελεστικό απόσπασμα".
Κατόπιν συνεννόησης με τους υπολοίπους, την επόμενη μέρα ο Χασιλάς απεδέχθη την πρόταση και οι κρατούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι .
Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι όσο παρέμεναν έγκλειστοι η ζωή τους κινδύνευε, αφού ανα πάσα στιγμή οι Γερμανοί θα μπορούσαν να τους εκτελέσουν σαν αντίποινα για τον φόνο κάποιου μεμονωμένου Γερμανού απ΄τον ΕΛΑΣ. Πραγματικά, η επιλογή του Χασιλά απεδείχθη σωτήρια αφού μερικές μέρες μετά τα "παλικάρια" του ΕΛΑΣ σκότωσαν έναν Γερμανό γιατρό που προσέφερε αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες του σε άρρωστους χωρικούς. Αυτό προκάλεσε την οργή των Γερμανών που εκτέλεσαν τόσο κρατούμενους όσο και άλλους συμπατριώτες μας. Γι' αυτό το περιστατικό έχουμε γράψει εδώ.
Την εποχή εκείνη, τέλος του '43 αρχές του '44, πολλοί χωρικοί (κυρίως Πόντιοι πρόσφυγες) των πεδινών της Κοζάνης που υφίσταντο την ελασίτικη τρομοκρατία, είχαν οργανωθεί στον Εθνικό Ελληνικό Στρατό με τοπικό αρχηγό τον Μιχάλαγα. Ο ΕΕΣ δρούσε με την ανοχή των Γερμανών και ενισχυόταν από αυτούς με πολεμικό υλικό. Έτσι οι Γερμανοί κατάφερναν να υποδαυλίσουν και να εκμεταλλευτούν τον ελληνικό κατοχικό εμφύλιο για δικό τους όφελος.
Είναι περιττό να υπενθυμίσουμε ότι ηθικός και φυσικός αυτουργός αυτής της κατάστασης ήταν το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ που με την στυγνή εξουσία και τρομοκρατία του, δεν άφηνε στους αντιφρονούντες καμμία άλλη επιλογή πέραν της συνεργασίας με τους Γερμανούς -των οποίων η αποχώρηση αναμενόταν σύντομα- προκειμένου να προστατέψουν τις ζωές τους, τις οικογένειές τους και τα σπίτια τους.
Έτσι, η "πρόταση" των Γερμανών προς τον Χασιλά στόχευε ουσιαστικά στο να υποχρεώσει τους χωρικούς του Κλείτου να ενταχθούν στον ΕΕΣ, όπως και έγινε. Ο ΕΕΣ βέβαια δεν ήταν οργανωμενος στρατός αλλά αποτελούταν από φρουρές διαφόρων χωριών που αμύνονταν στις επιθέσεις του ΕΛΑΣ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου