Μία γενική κριτική της δράσης του ΕΔΕΣ από ένα στέλεχος του

 Ο Αντώνιος Παπαντολέων υπήρξε πρόεδρος της τοπικής Επιτροπής του ΕΔΕΣ στο Αγρίνιο, με αξιοσημείωτη δράση όχι μόνο στην πόλη του, αλλά και σε άλλες περιοχές. Βρισκόταν σε συνεχή επαφή τόσο με τον Ναπολέοντα Ζέρβα όσο και με άλλα στελέχη του ΕΔΕΣ στην Αιτωλοακαρνανία, στην Ήπειρο, στην Αθήνα, στην Πάτρα. Ήρθε σε έντονη αντιπαράθεση με τους κομμουνιστές και συνελλήφθη απ'τους Γερμανούς. Στο έργο του "Ο Μυστικός Αγώνας" αναφέρει αναλυτικά τις εμπειρίες του απ΄την κατοχική περίοδο, παραθέτοντας ενδιαφέροντα στοιχεία.

 Ιδιαίτερα στις σελίδες 302-304 του έργου του δεν διστάζει να κάνει μία συνοπτική κριτική για τον ΕΔΕΣ, αναφερόμενος στις οργανωτικές αδυναμίες της οργάνωσης και τα λάθη πολλών στελέχων της.

 Λέει, μεταξύ άλλων:

 "Στο σημείο αυτό, μετά από τα δραματικά γεγονότα και τις εξελίξεις, υποχρεούμαι να δεχθώ ότι το ΕΑΜ ως πολιτική οργάνωση και ο ΕΛΑΣ ως στρατιωτική οργάνωση ενεργούσαν βάσει αποφάσεων των Κεντρικών τους Επιτροπών και σχεδίων καλά καταστρωμένων, και όχι κατά τις αντιλήψεις διαφόρων στελεχών τους.

 Ενώ εμείς δεν επιδείξαμε πειθαρχία, με αποτέλεσμα την διάλυση αξιόμαχων τμημάτων μας, τα οποία παρά την ηρωική αντίσταση ηγετών και αντρών, υπέκυπταν εξ'αιτίας της ελλείψεως συντονισμένων και προγραμματισμένων σχεδίων από μέρους των δικών μας ηγετών του Αγώνα, εξαιρουμένου του στρατηγού Ζέρβα.

 Μετά τα παθήματα της Θεσσαλίας Κωστόπουλου-Σαράφη κλπ, έπρεπε όλοι ν'αντιληφθούν που οδηγούμεθα, να συνετιστούν και να γίνουν οι πειθαρχικοί στρατιώτες της στρατιάς του ΕΔΕΣ με μόνον αρχηγό τον στρατηγό Ζέρβα, και όχι καπεταναίοι. Οι Άγγλοι, αν έβλεπαν τέτοια οργάνωση-πειθαρχία-συνοχή και αφοσίωση, τότε ασφαλώς εκ της στάσεως και της συμπεριφοράς των τοπικών ηγετών του Αγώνος οδηγούμενοι, υποχρεωτικά θα εξεδήλωναν άλλες διαθέσεις και η στάση τους θα ήταν διαφορετική, αφ'ενός, και αφ'ετέρου ο λαός της υπαίθρου και των πόλεων θ'αποκτούσε τέτοια εμπιστοσύνη, ώστε με τα ξύλα θα κυνηγούσε τους ελασίτες στην ύπαιθρο και στις πόλεις και όλα τα συνθήματα του ΕΑΜ θα έπεφταν στο κενό.

 Εμείς είχαμε τον ΕΔΕΣ που χώλαινε απ΄την πρώτη στιγμή, γιατί έλεγαν διάφοροι ότι ο αρχηγός Ζέρβας ήταν παλιός κινηματίας. Σαν να χρειάζεται για τέτοιον Αγώνα ο Άγιος τάδε. Οι δημοκρατικοί ήταν μοιρασμένοι και οι βασιλόφρονες δεν υπάκουαν πλην μερικών νουνεχών. Επίσης, οι της διοικήσεως του ΕΔΕΣ στην Αθήνα είχαν αντιλήψεις διαφορετικές ο ένας απ'τον άλλον και γι'αυτό παρατηρήθηκε το φαινόμενο, μόλις ο Ζέρβας έφυγε απ΄την Αθήνα, πλήρης ασυμφωνία να επέλθει στην Κεντρική Επιτροπή και έκτοτε να μην γίνει δυνατόν να συγκροτηθεί με πλήρη σύμπνοια και ενιαία νέα τοιαύτη. Όλοι ήταν σύμφωνοι για όλα και όλοι πάλι δεν ήταν σύμφωνοι σε τίποτε.
 Δεν βρέθηκε δυστυχώς μία προσωπικότητα που να συγκεντρώνει τα σπάνια προσόντα του στρατηγού Ζέρβα για να είναι αρεστή σε όλους, και ανεκτή, για να επιβληθεί σε όλα τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής.
 Το ίδιο παρατηρήθηκε και στον αντάρτικο αγώνα. Πολλοί οι πατριώτες που θέλησαν να λάβουν μέρος. Πλην όμως, ενώ πίστευαν στον Αγώνα, δεν πίστευαν στα πρόσωπα που τον διοικούσαν. Άλλοι νόμισαν από την πρώτη στιγμή ότι διεξάγεται Αγών μόνο κατά των κατακτητών. Λάθος, και λάθος βασικό και αυτόχρημα καταστρεπτικό. Και εξηγούμαι. Ο Αγώνας κατ'αρχήν ήταν κατά των κατακτητών Ιταλών-Γερμανών-Βουλγάρων. Έγινε όμως και αμυντικός, μας το επέβαλλε το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Και έτσι ο Αγώνας μας ήταν πολυμέτωπος και μόνο ο στρατηγός Ζέρβας το αντελήφθη απ΄την πρώτη στιγμή."

 Ουσιαστικά ο Παπαντολέων σκιαγραφεί σε λίγες παραγράφους τα δομικά προβλήματα του ΕΔΕΣ, και κατ'επέκταση όλου του μη-εαμικού κόσμου εκείνης της περιόδου. Οι ευρείες επαφές του με το πλέγμα του ΕΔΕΣ, τόσο το πολιτικό σκέλος στις πόλεις όσο και το αντάρτικο στο βουνό, του έδιναν το δικαίωμα να γνωρίζει εκ των έσω πρόσωπα και πράγματα πολλά εκ των οποίων αναφέρει στο πολυσέλιδο έργο του. Ως εκ τούτου, οι απόψεις του σίγουρα έχουν μεγάλη βάση.
 Τα παραπάνω μειονεκτήματα του ΕΔΕΣ που αναφέρει, εξηγούν σε μεγαλό ποσοστό το γιατί το κομμουνιστοκίνητο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ κατάφερε και έγινε η μεγαλύτερη πολιτικοστρατιωτική οργάνωση στην κατοχική Ελλάδα. Όταν οι άλλοι (στρατιωτικοί ή πολιτικοί, δημοκρατικοί ή βασιλόφρονες κτλ) τρωγόντουσαν μεταξύ τους και δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν, οι κομμουνιστές ακολουθούσαν πιστά και πειθαρχημένα την γραμμή του κόμματος τους και σταδιακά κυριαρχούσαν.
 Το ότι τελικά οι κοομουνιστές απέτυχαν οφείλεται τόσο σε δικά τους λάθη (δεν διαχειρίστηκαν με τον σωστό τρόπο την μεγάλη δύναμη που σε μικρό χρόνο απέκτησαν) όσο και σε διεθνείς συσχετισμούς δυνάμεων τους οποίους εξ'ορισμού δεν μπορούσαν να ανατρέψουν.

 Εν πάσει περιπτώσει, η ύπαρξη και η δράση του Ζέρβα στην Ήπειρο ήταν η εξαίρεση στον κανόνα της αναποτελεσματικότητας όχι μόνο του ΕΔΕΣ (εκτός Ηπείρου) αλλά και των υπολοίπων προσπαθειών για δημιουργία ενός πραγματικού εθνικού αντιστασιακού κινήματος στην κατεχόμενη Ελλάδα.