Το Τάγμα Ευζώνων Ναυπάκτου

 Όπως είχαμε δει εδώ, μετά την ατυχή έκβαση της προσπάθειας για δημιουργία εθνικού αντιστασιακού κινήματος στην Ναυπακτία, η κυριαρχία του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στην περιοχή παγιώθηκε.
Η κατάσταση για τους Ναυπάκτιους αξιωματικούς έγινε ακόμη χειρότερη τον Απρίλιο του ΄44.
 Παράλληλα με τις επιθέσεις του ΕΛΑΣ κατά του 5/42 του Ψαρρού που δρούσε στην γειτονική Φωκίδα, οι κομμουνιστές επιχειρούσαν να εκκαθαρίσουν οριστικά και την Ναύπακτο απ'τους αντιφρονούντες.

 Την νύχτα της 8ης προς την 9η Απριλίου του '44 επιτέθηκαν στα σπίτια των αξιωματικών Πλούμη, Δημουλίτσα και Κοτίνη, χωρίς αποτέλεσμα. Ήταν η πρώτη οργανωμένη κρούση των κομμουνιστών μες στην πόλη της Ναυπάκτου, και έδειξε ότι στην πραγματικότητα κανείς δεν ήταν ασφαλής στην πόλη. Έτσι, προς το τέλος Απριλίου τα μέλη της τοπικής οργάνωσης Ναυπάκτου του ΕΔΕΣ αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν είτε για την Πάτρα είτε για την Αθήνα.

 Η τρομοκρατία του ΕΛΑΣ συνεχιζόταν με αμείωτη ένταση πάντα σε βάρος Ελλήνων. Αυτό μοιραία προκάλεσε τις συνεχείς εκκλήσεις από ντόπιους κατοίκους προς την κυβέρνηση Ράλλη να μεριμνήσει για την ασφάλειά τους. Έτσι, στις 22/06/1944 έφτασαν στην Ναύπακτο δύο λόχοι απ΄το Τάγμα Ευζώνων Αγρινίου και ένας λόχος απ΄το Σύνταγμα Ευζώνων Πατρών. Η δύναμη αυτή αποτέλεσε τον πυρήνα του νεοϊδρυθέντος Τάγματος Ευζώνων Ναυπάκτου.
Διοικητής του ήταν αρχικά ο αντισυνταγματάρχης Λεοντοκανάκης.
 Στις 25/06/1944 άρχισε η αποστολή ατομικών προσκλήσεων προς κατάταξη στο Τάγμα. Η επιλογή ήταν προσεκτική. Συγχρόνως κρίθηκε ότι στο Τάγμα έπρεπε να καταταγούν και οι Ναυπάκτιοι αξιωματικοί, οι περισσότεροι εκ των οποίων είχαν καταφύγει στην Πάτρα. Με την προτροπή του , διοικητή του Συντάγματος Ευζώνων Πατρών, συνταγματάρχη Κουρκουλάκου, οι Ναυπάκτιοι αξιωματικοί αφού αξιολόγησαν την κρίσιμη κατάσταση αποφάσισαν να δεχτούν την κατάταξη στο Τάγμα και επέστρεψαν στην Ναύπακτο στις 26/06/1944.

 Η ανταπόκριση του ντόπιου πληθυσμού στην επιστράτευση του Τάγματος ήταν μεγάλη. Προσέρχονταν ακόμα και άτομα που δεν είχαν προσκληθεί, με αποτέλεσμα το υλικό να μην είναι επαρκές.
 Οι κομμουνιστές μαθαίνοντας τα γεγονότα, αποφάσισαν να δράσουν άμεσα πριν το Τάγμα προλάβει να εδραιώσει την θέση του. Στις 30/06/1944 εκδηλώθηκε επίθεση κατά της Ναυπάκτου. Ο ΕΛΑΣ μπήκε εύκολα στην πόλη καθώς τα φυλάκια του Τάγματος ήταν απομονωμένα μεταξύ τους και δεν υπήρχε κανένα σχέδιο αμύνης. Οι ελασίτες ασχολήθηκαν κυρίως με το πλιάτσικο, ενώ πυρπόλησαν και κάποια σπίτια γνωστών αντιπάλων τους. Δεν έγιναν σφαγές, ενώ γενικότερα η μάχη δεν ήταν αιματηρή (ένας νεκρός ελασίτης και τρεις ταγματασφαλίτες). Τους Γερμανούς δεν τους ενόχλησαν καθόλου. Οι ελασίτες απεχώρησαν μόλις είδαν να έρχονται ενισχύσεις δια θαλάσσης απ΄την Πάτρα.

 Απ΄την επόμενη μέρα, το Τάγμα ξεκίνησε την ανασύνταξή του. Η κατάταξη συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση και δινόταν οπλισμός στους κατατασσόμενους. Έφτασε να έχει δύναμη πάνω από 600 άντρες.
 Πολλοί ντόπιοι αξιωματικοί με πρότερη αντιστασιακή δράση ανέλαβαν πόστα στο Τάγμα, όπως οι Πατίλης, Σταυρογιαννόπουλος, Πλαστήρας κτλ.

 Στις 12/07/1944 έφτασε στη Ναύπακτο ένας λόχος του Σ.Ε Πατρών που αποτελούταν από 50 άντρες του 5/42 που είχαν καταφύγει στην Πάτρα μετά την διάλυση απ΄τον ΕΛΑΣ τον περασμένο Απρίλιο. Τα σχετικά γεγονότα τα είχαμε δει εδώ.
 Λίγες μέρες μετά, ο ταγματάρχης Καπετζώνης, πρώην αξιωματικός του 5/42, ανέλαβε την διοίκηση του Τάγματος Ευζώνων Ναυπάκτου το οποίο πλέον αποτελούσε μία υπολογίσιμη στρατιωτικά δύναμη. Οχύρωσε την πόλη με συρματοπλέγματα και διεξήγαγε ακόμα και επιθετικές επιχειρήσεις στην ύπαιθρο χωρίς πάντως να γίνει κάποια μάχη μεγάλης έκτασης.
 Ο δε ΕΛΑΣ απέφευγε να ξαναεπιτεθεί, παρά μόνο καταλάμβανε παρωδικά κάποια υψώματα γύρω απ΄την Ναύπακτο απ'όπου έβαλλε κατα διαστήματα με όλμους και πυροβόλα εντός της πόλης.

 Αυτό συνεχίστηκε ως τον Σεπτέμβριο του '44, οπότε και το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ με ανακοινώσεις που έχουμε δει εδώ, αποσκοπούσε να πείσει τους ταγματασφαλίτες να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους και να ενταχθούν στον ΕΛΑΣ. Εν'όψει της επικείμενης αποχώρησης των Γερμανών απ΄την πόλη, είχαν ξεκινήσει απ΄τις 06/09/1944 και οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και του Τάγματος. Δεν κατέληγαν όμως πουθενά, αφού οι κομμουνιστές απαιτούσαν τον αφοπλισμό του Τάγματος και την είσοδο του ΕΛΑΣ στην πόλη. Το μόνο που είχε συμφωνηθεί ήταν μία εκεχειρία.
 Στις 12/09/1944 οι Γερμανοί αποχωρούν απ΄την Ναύπακτο. Τα ξημερώματα της επόμενης μέρας, οι ελασίτες επιχείρησαν να αιφνιδιάσουν το Τάγμα παραβιάζοντας την εκεχειρία, με ξαφνική επίθεση για κατάληψη της πόλης. Η επιχείρηση απέτυχε παταγωδώς.
  Δύο μέρες μετά στις 15/09/1944 με ανακοίνωσή του το Τάγμα Ευζώνων Ναυπάκτου μετονομάστηκε σε τμήμα του Εθνικού Στρατού δηλώνοντας υποταγή στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Γ.Παπανδρέου στην οποία συμμετείχε πλέον και το ΕΑΜ.

 Τα νέα όμως για την παράδοση του γειτονικού Τάγματος Ευζώνων Αγρινίου με τον οπλισμό του στον ΕΛΑΣ στις 14/09/1944, σε συνδυασμό με τις επαναλαμβανόμενες καταδίκες των Ταγμάτων Ασφαλείας απ΄την κυβέρνηση του Καϊρου, επηρέασαν αρνητικά τους άντρες του Τάγματος της Ναυπάκτου. Έτσι συγκλήθηκε σύσκεψη των αξιωματικών του Τάγματος για να δούνε τι θα κάνουνε. Προτάθηκαν τρεις επιλογές:
 α) Να κάνουν έξοδο απ΄την πόλη με σκοπό να μεταβούν στην Ήπειρο και να τεθούν υπό τις διαταγές του Ζέρβα.
 β) Να αμυνθούν μέχρις εσχάτων, ελπίζοντας ότι στο μεταξύ θα φτάσουν εκπρόσωποι της κυβέρνησης εθνικής ενότητας πρωτού εξαντληθούν τα πυρομαχικά τους.
 γ) Να συμπτυχθούν δια θαλάσσης στην Πάτρα στο εκεί Σύνταγμα Ευζώνων του Κουρκουλάκου.
 
 Η πρώτη απορρίφθηκε ως μη-ρεαλιστική και απέμειναν οι άλλες δύο.
  Στο μεταξύ οι συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ εξακολουθούσαν να μην οδηγούν πουθενά. Μία μικρής κλίμακας επίθεση του ΕΛΑΣ στις 17/09 αποκρούστηκε εύκολα.
 Οι διαπραγματεύσεις διακόπηκαν οριστικά στις 18/09, και την ίδια μέρα αποφασίστηκε η σύμπτυξη του Τάγματος στην Πάτρα για την αποφυγή καταστροφής της πόλης και αιματοχυσίας απ΄την επερχόμενη επίθεση του ΕΛΑΣ. Το πρωινό της 19/09/1944 το Τάγμα της Ναυπάκτου απεχώρησε με πλοιάρια για την Πάτρα, όπου εντάχθηκε στο εκεί Σύνταγμα Ευζώνων.

 Αυτή ήταν μία σύντομη ιστορική καταγραφή της δράσης του τοπικού Τάγματος Ευζώνων στην Ναύπακτο. Πρόκειται για τυπική περίπτωση Τάγματος Ασφαλείας (όπως καθιερώθηκε να αποκαλούνται καταχρηστικά και τα Τάγματα Ευζώνων) της επαρχίας που συστάθηκε με σκοπό την αντιμετώπιση της κομμουνιστικής τρομοκρατίας στην ύπαιθρο, και σε σημαντικό ποσοστό στελεχώθηκε από ενεργά μέλη εθνικών αντιστασιακών οργανώσεων. Φυσικά θα πρέπει να είναι κάποιος τελείως παράφρων για να χαρακτηρίσει "προδότες" τους ενταχθέντες στο Τ.Ε. Ναυπάκτου, στην προκειμένη περίπτωση. Πόσο ΄'προδότης" μπορεί να ήταν αυτός ο πρώην αντιστασιακός που αρχικά κυνηγήθηκε αγρίως απ΄το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και κατόπιν αναγκάστηκε για λόγους αυτοπροστασίας να πάρει όπλα απ΄τους Γερμανούς τον Ιούνιο του ΄44, όταν πλέον η ήττα του Άξονα ήταν αναπόφευκτη και η αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων ήταν θέμα χρόνου; Ρητορικό το ερώτημα, αλλά πρέπει να τεθεί για να καταδειχθεί πόσο άδικη ήταν η κριτική (όχι μόνο από αριστερούς) σε βάρος των Ταγμάτων Ασφαλείας.

 Υ.Γ: Στο Τάγμα Ευζώνων Ναυπάκτου υπηρέτησε μεταξύ άλλων και ο τότε λοχαγός Πατίλης μετά την διάλυση του τοπικού ΕΔΕΣ απ΄τον ΕΛΑΣ.
 Σε όσους θυμίζει κάτι το όνομα να υπενθυμίσουμε ότι πολλά χρόνια μετά ο υποστράτηγος ε.α. -πλέον- Πατίλης διετέλεσε υπουργός βορείου Ελλάδος του καθεστώτος της 21ης Απριλίου.
 Με τα μέχρι τώρα στοιχεία προκύπτει ότι ήταν ο μοναδικός απ΄τους απριλιανούς που ήταν πρώην ταγματασφαλίτης.


Πηγή: "Πικρές αναμνήσεις" του Βασίλειου Σταυρογιαννόπουλου