Οι αξιωματικοί της Φλώρινας και ο ΕΛΑΣ

 Η Φλώρινα στην περίοδο της Κατοχής ήταν απ΄τις πιο εθνικά ευαίσθητες περιοχές της χώρας λόγω του μακεδονικού ζητήματος. Η γερμανική κατοχή, η βουλγάρικη προπαγάνδα, η ύπαρξη σλαβόφωνων πολλοί εκ των οποίων δεν είχαν ελληνική εθνική συνείδηση και αλλοιθώριζαν αρχικά προς την Βουλγαρία και μετά προς την Γιουγκοσλαβία, ο διαχρονικά ύποπτος ρόλος του ΚΚΕ που εκφράστηκε με την ίδρυση του αυτονομιστικού ΣΝΟΦ και η γειτνίαση με τους παρτιζάνους του Τίτο που είχαν εδαφικές βλέψεις ήταν παράγοντες που στο σύνολό τους δημιουργούσαν ένα εκρηκτικό μείγμα που απειλούσε την ελληνικότητα της περιοχής.
   Υπό αυτές τις αντίξοες συνθήκες, η θέση των αξιωματικών της Φλώρινας ήταν εξ'ορισμού πάρα πολύ δύσκολη και τα περιθώρια δράσης τους εξαιρετικά περιορισμένα.
 Στην Φλώρινα οι αξιωματικοί απασχολούνταν στο στρατιωτικό τμήμα της Νομαρχίας και είχαν διάφορες τυπικές αρμοδιότητες, αλλά ο πραγματικός ρόλος τους ήταν η συγκέντρωση πληροφοριών για την βουλγάρικη προπαγάνδα στην περιοχή και η αντιμετώπιση της τελευταία. Η υπηρεσία που συντόνιζε και επόπτευε αυτήν την αντιβουλγαρική δράση ήταν η Γενική Επιθεώρηση Νομαρχιών Μακεδονίας που είχε επικεφαλή τον αντισυνταγματάρχη Αθανάσιο Χρυσοχόου.

 Στις αρχές του 1943 μεγάλο μέρος των αξιωματικών της Φλώρινας εντάχθηκε στην ΠΑΟ και συνεισφέροντας αρχικά στο δίκτυο πληροφοριών της. Το καλοκαίρι του 1943 αποφασίστηκε απ΄την ηγεσία της ΠΑΟ η δημιουργία αντάρτικου τμήματος και στην Φλώρινα, αλλά η προσπάθεια δεν τελεσφόρησε διότι οι αντικειμενικές συνθήκες ήταν αποτρεπτικές. Ήταν φύσει αδύνατον ένα τμήμα της ΠΑΟ να αντέξει ανάμεσα σε Γερμανούς, Βούλγαρους, ελασίτες, σλαβόφωνους αυτονομιστές, κομιτάτζηδες, παρτιζάνους. Έτσι το σχέδιο εγκαταλείφθηκε πρωτού καν υλοποιηθεί, και αυτό ήταν μάλλον σωτήριο για τους επίδοξους αντάρτες της ΠΑΟ.

 Το καλοκαίρι του 1944 συζητήθηκε στις τάξεις των αξιωματικών το ενδεχόμενο συγκρότησης τοπικού Τάγματος Ασφαλείας για αυτοπροστασία απέναντι σε ανθέλληνες αυτονομιστές και ελασίτες, αλλά αυτό ήταν περισσότερο όνειρο θερινής νυκτός παρά ενδεχόμενο με σοβαρές πιθανότητες πραγματοποίησης.
Στις 23 Αύγουστου του ιδίου έτους οι Γερμανοί συνέλλαβαν και εκτέλεσαν 20 κάτοικους της πόλης, μετά από καταγγελίες βουλγαρίζοντων συνεργατών τους. Ο κόσμος πανικοβλήθηκε και πολλοί κατέφυγαν στα βουνά. Ανάμεσα σε αυτούς βρίσκονταν σχεδόν όλοι οι αξιωματικοί, για μερικούς εκ των οποίων υπήρχε πληροφόρηση ότι θα βρίσκονταν στην επόμενη λίστα μελλοθάνατων.
 Όσοι εκ των αξιωματικών είχαν την οικονομική δυνατότητα κινήθηκαν προς την Θεσσαλονίκη, και οι υπόλοιποι εντάχθηκαν -θέλοντας και μη- στον ΕΛΑΣ που κυριαρχούσε στην ύπαιθρο. Η μετάβασή τους στην Ήπειρο για να ενταχθούν στις δυνάμεις του Ζέρβα ήταν πρακτικά αδύνατη.

Βλέπουμε δηλαδή πως μία αψυχολόγητη πράξη βίας των Γερμανών σε βάρος άμαχου πληθυσμού οδήγησε στην ενίσχυση του ΕΛΑΣ με έναν αριθμό μόνιμων αξιωματικών οι οποίοι ως τότε δεν είχαν εκδηλώσει φιλο-εαμικά αισθήματα. Ακόμα ένα απ΄τα πολλά οξύμωρα της Κατοχής...

 Ανάμεσα στους αξιωματικούς της Φλώρινας που διέφυγαν στο βουνό και εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ, ήταν και ο υπολοχαγός Παύλος Τσάμης ο οποίος μες στο 1943 είχε οργανωθεί στην ΠΑΟ και φερόταν απ΄τους βασικούς συντελεστές στην προαναφερθείσα προσπάθεια οργάνωσης αντάρτικου της οργάνωσης. Όπως είχαμε δει εδώ ο υπολοχαγός Τσάμης ως διοικητής του αποσπάσματος Βιτσίου του 28ου συντάγματος του ΕΛΑΣ ήταν αυτός που χτύπησε με δική του πρωτοβουλία το τάγμα σλαβόφωνων ελασιτών του ανθέλληνα Γκότσε τον Οκτώβριο του 1944.

 Ενδεικτικό της αλλοπρόσαλλης κατάστασης που δημιουργήθηκε τότε ήταν ότι ανάμεσα στους αξιωματικούς που προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ ήταν και ο ανθυπολοχαγός Ηλίας Στυλιάδης που ήταν ίσως ο πιο ένθερμος θιασώτης της συγκρότησης Τάγματος Ασφαλείας στην Φλώρινα. Είναι προφανές ότι τόσο ο Στυλιάδης όσο και άλλοι συνάδελφοί του δεν προσχώρησαν οικειοθελώς στον ΕΛΑΣ.

  Η πιο ιδιάζουσα περίπτωση ήταν ο υπολοχαγός Ρήγας Κανέλλος. Τον Απρίλιο του 1942 ανέβηκε στην Φλώρινα, όπου είχε προϋπηρετήσει, ως απεσταλμένος του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης με σκοπό την καταπολέμηση της βουλγαρικής προπαγάνδας. Εντάχθηκε στο στρατιωτικό τμήμα της Νομαρχίας όπως και οι άλλοι αξιωματικοί. Με αρκετούς συναδέλφους του όμως δεν είχε καλές σχέσεις. Κάποιους τους κατηγορούσε ως μαυραγορίτες ή ως σλαβόφιλους, ενώ και πολλοί ήταν καχύποπτοι μαζί του επειδή καταγόταν απ΄την νότια Ελλάδα. Συμμετείχε ενεργά στην καταπολέμηση της βουλγαρικής προπαγάνδας και σε εκθέσεις του δεν παρέλειπε να κατηγορεί το ΚΚΕ/ΕΑΜ ως καταστρεπτικό για την Πατρίδα μας. Οι κομμουνιστές σε τοπική εφημερίδα τους τον χαρακτήριζαν προδότη και όργανο του Χρυσοχόου.
 Ο Κανέλλος εντάχτηκε στην ΠΑΟ την άνοιξη του 1943, παρά το ότι αρχικά είχε αποκλειστεί από αυτή, προφανώς λόγω των κακών σχέσεών του με κάποιους αξιωματικούς. Συμμετείχε στην προσπάθεια συγκρότησης αντάρτικου της ΠΑΟ καθώς επίσης και σε κατασκοπευτικό δίκτυο υπέρ των Συμμάχων. Τον Απρίλιο του 1944 συνελλήφθη απ΄τους Γερμανούς που του έκαναν συστάσεις να μην στρέφεται κατά των Βούλγαρων συμμάχων τους, και κρατήθηκε φυλακισμένος για δέκα μέρες.
 Εντάχτηκε στον ΕΛΑΣ τον Σεπτέμβριο του 1944 μετά τα  γεγονότα της Φλώρινας που αναφέραμε.
 Οι ελασίτες τον τοποθέτησαν σε πολύ καίριες θέσεις, αρχικά στο 1ο και μετά στο 3ο γραφείο επιχειρήσεων της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας όπου παρέμεινε ως τον Δεκέμβριο του 1944.

 Η πραγματικότητα είναι ότι οι ελασίτες δεν πείραξαν τους αξιωματικούς της Φλώρινας μετά την διαφυγή των τελευταίων στο βουνό. Προτίμησαν να τους ενσωματώσουν στις γραμμές τους παρά το ότι γνώριζαν ότι στο σύνολό τους δεν ήταν φιλικά προσκείμενοι απέναντί τους. 
 Εκ του αποτελέσματος αυτή η τακτική των τοπικών στελεχών του ΕΛΑΣ κρίνεται ως πιο έξυπνη.
 Ας μην ξεχνάμε ότι η πλέον πατριωτική πράξη του τοπικού ΕΛΑΣ ήταν το χτύπημα του τάγματος Γκότσε, που έγινε με πρωτοβουλία ενός εκ των αξιωματικών της Φλώρινας που είχαν ενταχθεί (με τον όποιο τρόπο εντάχτηκαν τέλοσπάντων) τότε στον ΕΛΑΣ, του Παύλου Τσάμη.


 Πηγή: "Αντιπαραθέσεις και διαμάχες στην κατεχόμενη Μακεδονία (1941-1944)" του Γιάννη Πριόβολου