Η απαράδεκτη στάση της ΕΚΚΑ στον εμφύλιο ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ

 Τον Οκτώβριο του 1943 ξέσπασε ευρείας κλίμακας εμφύλιος πόλεμος μεταξύ ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ στα βουνά της Ηπείρου, με ευθύνη του πρώτου. 

 Η γενική επίθεση του ΕΛΑΣ ήταν οργανωμένη και προαποφασισμένη. Αυτό προκύπτει και απ΄το γράμμα του αρχικαπετάνιου του ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη προς το πολιτικό γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ στις 22/09/1943, όπου μεταξύ άλλων έλεγε:

 "Διάλυση άμεση, έστω και αιματηρά, των οργανώσεων ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ αν αρνηθούν να υπογράψουν την ανωτέρω αναφερόμενη δήλωση"

  Εδώ ο Βελουχιώτης αναφερόταν σε μία δήλωση που έπρεπε σύμφωνα με τον ίδιο να υπογράψουν ο ΕΔΕΣ και η ΕΚΚΑ και η οποία θα έλεγε ότι δεν θα δεχόντουσαν χωρίς δημοψήφισμα πίσω στην Ελλάδα τον βασιλιά και την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καϊρου, και στην ανάγκη θα χρησιμοποιούσαν ακόμα και βία για να εμποδίσουν την επιστροφή τους. [1]

  

 Αυτός ο ισχυρισμός του Βελουχιώτη ήταν εκτός πραγματικότητας. Το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήδη συνεργαζόταν  με τις άλλες δύο οργανώσεις στα πλαίσια του Κοινού Γενικού Στρατηγείου των Ανταρτών και των συμφωνιών του Ιουνίου και Ιουλίου του 1943.

  Άλλωστε πουθενά δεν αναφέρεται ότι η αιτία της ρήξης ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ ήταν η μη-υπογραφή εκ μέρους του δεύτερου της συγκεκριμένης δήλωσης.

 Το παράδοξο όμως στην διαμάχη ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ ήταν η φιλο-ελασίτικη στάση που κράτησε η τρίτη σε δύναμη αντιστασιακή οργάνωση, η ΕΚΚΑ. Το παράδοξο έγκειται στο ότι μερικούς μήνες πριν ο ΕΛΑΣ είχε διαλύσει δύο φορές το Σύνταγμα 5/42 που ουσιαστικά ήταν το στρατιωτικό σκέλος της ΕΚΚΑ. Επίσης, όπως είδαμε εδώ νωρίτερα μες στο 1942 οι Ψαρρός και Μπακιρτζής (αμφότεροι ηγετικά στελέχη της ΕΚΚΑ και  διοικητής του 5/42 ο πρώτος) συνεργάζονταν με τον Ζέρβα για την οργάνωση του αντάρτικου.

 Γιατί λοιπόν στράφηκαν ξαφνικά εναντίον του Ζέρβα και του ΕΔΕΣ;

 Γιατί πήραν θέση υπέρ του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ που είχε ήδη κάνει σαφείς τις εχθρικές του διαθέσεις απέναντι στο 5/42 και την ΕΚΚΑ;

 Aς δούμε καταρχήν τα γεγονότα.

 Με το ξέσπασμα του εμφυλίου ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ, το κοινό στρατηγείο (ΕΚΚΑ-ΕΛΑΣ) της Ρούμελης εξέδωσε μία προκήρυξη στις 14/10/1943 που στρεφόταν ευθέως κατά του ΕΔΕΣ και υπέρ του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Αυτή υπογραφόταν απ΄τον αντισυνταγματάρχη  Σπύρο Βλάχο και τον πολιτικό υπεύθυνο της ΕΚΚΑ Τάκη Παπαγιαννόπουλο. [2]

Υπάρχει η άποψη ότι οι Παπαγιαννόπουλος και Βλάχος συνέταξαν την συγκεκριμένη προκήρυξη κατόπιν έντονων πιέσεων του ΕΛΑΣ, αφού ήταν αποκομμένοι στο Καρπενήσι και δεν είχαν επαφή ούτε με την αντιπροσωπεία της ΕΚΚΑ στο Κοινό Γενικό Στρατηγείο των Ανταρτών ούτε με την διοίκηση του 5/42. [3]

 Κάτι παραπλήσιο υποστηρίζει και ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ, Κομνηνός Πυρομάγλου που  έλεγε ότι η ηγεσία της ΕΚΚΑ έβγαλε αυτήν την προκήρυξη διότι δεν είχε άλλη διέξοδο. Αν δεν το έκανε, τότε είτε θα έπρεπε να αυτοδιαλυθεί είτε θα έπρεπε να περιμένει επίθεση απ΄τον ισχυρότερο ΕΛΑΣ της Ρούμελης. [4]

 Υπάρχουν όμως και άλλα στοιχεία που ρίχνουν περισσότερο φως στην υπόθεση:

 Στις 20/10/1943 ο Μπακιρτζής στέλνει επιστολή στον Ψαρρό στην οποία στρέφεται ανοικτά εναντίον του ΕΔΕΣ, δηλώνει υπέρ της ένταξης της ΕΚΚΑ στο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, αλλά και της ενεργού συμμετοχής των ένοπλων τμημάτων της ΕΚΚΑ στον αγώνα κατά του ΕΔΕΣ. [5]

 Την ίδια ημερομηνία υπάρχει αντίστοιχη επιστολή του Γεώργιου Καρτάλη, πολιτικού αρχηγού της ΕΚΚΑ, προς τον Ψαρρό στην οποία λέει ότι η ΕΚΚΑ πρέπει να στηρίξει τον ΕΛΑΣ στον αγώνα του κατά του ΕΔΕΣ με συμβολική αποστολή 30 ανδρών, ενώ μιλάει ακόμα και για ένταξη της ΕΚΚΑ στο ΕΑΜ. [6]

 Σύμφωνα με τον στρατιωτικό διοικητή του ΕΛΑΣ, Στέφανο Σαράφη, ο Ψαρρός αρχικά είχε συμφωνήσει με τον Καρτάλη και είχε αποφασίσει την αποστολή μιας διμοιρίας του 5/42 σαν συμβολική συμμετοχή στον αγώνα του ΕΛΑΣ κατά του ΕΔΕΣ. [7]

 Επίσης ο Σαράφης αναφέρει ότι σε συζητήσεις μεταξύ Σιάντου (γ.γ του ΚΚΕ), Μπακιρτζή και Καρτάλη στις 25/10/1943 σχεδόν συμφωνήθηκε η ένταξη της ΕΚΚΑ στο ΕΑΜ. [8]

 Τελικώς όμως η ΕΚΚΑ και το στρατιωτικό σκέλος της το Σύνταγμα 5/42 δεν ενεπλάκη ενεργά στην εμφύλια διένεξη ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ. Αυτό οφειλόταν στην θύελλα αντιδράσεων που προκάλεσε η προαναφερθείσα προκήρυξη των Παπαγιαννόπουλου-Βλάχου στις τάξεις των αντρών του 5/42 [9], πολλοί εκ των οποίων είχαν ήδη βιώσει την εχθρικότητα του ΕΛΑΣ με τις δύο πρόσφατες διαλύσεις της μονάδας τους, ενώ μεγάλο μέρος του ήταν βασιλόφρονες αντικομμουνιστές.

 Μετά την γνωστοποίηση της προκήρυξης και τον σάλο που προκάλεσε, ο Ψαρρός συγκάλεσε σύσκεψη στο κάστρο των Σαλώνων λίγο έξω απ΄την Άμφισσα στις 24/10/1943. Εκεί η έντονη αντίδραση των διαφωνούντων στελεχών του 5/42 κατά των φιλο-εαμικών μεθοδεύσεων της ηγεσίας της ΕΚΚΑ, ανάγκασαν τον Ψαρρό να υποχωρήσει. Δεν αναγνώρισε την  προκήρυξη των Παπαγιαννόπουλου-Βλάχου και έτσι η ΕΚΚΑ και το 5/42 παρέμεναν τελικά ουδέτεροι στην σύρραξη ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ. [10]

  

 Μερικούς μήνες μετά όμως, ο πολιτικός αρχηγός της ΕΚΚΑ Γεώργιος Καρτάλης στην ομιλία του στο συνέδριο του Λιβάνου δήλωσε:

 "Τελειώσαμε το επεισόδιο αυτό και αρχίζει ο εμφύλιος πόλεμος την 10^η Οκτωβρίου με τον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ. Εμείς βλέπαμε με συμπάθεια τον αγώνα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ διότι νομίζαμε ότι υπήρχε έδαφος συνεννοήσεως και υπήρχε μία ιδεολογική συγγένεια μεταξύ μας και διότι νομίζαμε ότι όντως υπήρχε μία συνεργασία του ΕΔΕΣ με τον εχθρό"  [11]

  Η παραπάνω φράση του Καρτάλη ταιριάζει απόλυτα με το αντι-εδεσίτικο και φιλο-εαμικό πνεύμα που χαρακτήριζε τις επιστολές του ιδίου και του Μπακιρτζή προς τον Ψαρρό τον Οκτώβριο του ’43.

  Αυτό προφανώς σημαίνει ότι ανεξάρτητα απ’το αν οι Βλάχος-Παπαγιαννόπουλος πιέστηκαν (ή όχι) απ΄τους ελασίτες για να βγάλουν την επίμαχη προκήρυξη, η γενικότερη γραμμή της ηγεσίας της ΕΚΚΑ ήταν υπέρ των κομμουνιστών του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.

  Άρα το λογικό συμπέρασμα είναι ότι η πολιτική ηγεσία της ΕΚΚΑ είχε αποφασίσει την συμπόρευσή της, ή ακόμα και την ένταξή της, με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και κατ’επέκταση με το ΚΚΕ, εναντίον του ΕΔΕΣ.

Ένθερμος θιασώτης αυτής της γραμμής ήταν ο συνταγματάρχης Ευρυπίδης Μπακιρτζής, ηγετικό στέλεχος της ΕΚΚΑ. Φυσικά δεν αποτελεί σύμπτωση ότι αυτός τον Μάρτιο του 1944 προσχώρησε στο στρατόπεδο του ΕΑΜ εντασσόμενος αρχικά ως πρόεδρος στην κυβέρνηση του βουνού (ΠΕΕΑ) που συγκρότησαν οι κομμουνιστές και αργότερα ως στρατιωτικός διοικητής της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ.

 Τα κίνητρα του Καρτάλη ήταν διαφορετικά απ'του Μπακιρτζή. Το πιθανότερο είναι ότι πίστευε πως η υποστήριξη της ΕΚΚΑ προς το ισχυρότερο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήταν ο μόνος τρόπος που θα εξασφάλιζε την επιβίωσή της. Διαψεύστηκε οικτρά, καθώς οι ελασίτες δεν ήταν διατεθειμένοι να ανεχτούν την ύπαρξη οποιασδήποτε άλλης ένοπλης οργάνωσης στα ελληνικά βουνά. Όπως είχαμε δει άλλωστε και εδώ, ούτε καν τον μετριοπαθή Ψαρρό δεν θα μπορούσαν να ανεχτούν ακόμα και αν εκείνος εντασσόταν στον ΕΛΑΣ..

 Προκαλεί επίσης εντύπωση η παραδοχή του Καρτάλη ότι οι της ΕΚΚΑ είχαν πιστέψει ότι ο ΕΔΕΣ συνεργαζόταν με τους κατακτητές, κάτι που φυσικά ήταν μέγιστο ψέμα. Είναι όμως ενδεικτικό για να καταλάβει κανείς πόσο ισχυρή ήταν τότε η κομμουνιστική προπαγάνδα.

 Οι μοναδικοί λόγοι που η ΕΚΚΑ δεν ενίσχυσε ανοικτά τον ΕΛΑΣ στον εμφύλιο κατά του ΕΔΕΣ, ήταν η οργισμένη αντίδραση των αντρών του 5/42 και ο ήπιος χαρακτήρας του Ψαρρού που έβλεπε ότι αν επέμενε να επιβάλλει την φιλο-εαμική γραμμή της ΕΚΚΑ στους άντρες του, τότε η μονάδα του θα διαλυόταν εκ των έσω. Έτσι αναγκάστηκε να υπαναχωρήσει και μοιραία τα σχέδια των Μπακιρτζή (κυρίως) και Καρτάλη δεν ευοδώθηκαν.

[1] "Διπλή αποκατάσταση της εθνικής αντίστασης" του Δημήτρη Παρτσαλίδη, σελ.80

[2] "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.109

[3] "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.110

      "Το χρονικό μιας θυσίας" του Γεώργιου Καϊμαρά, σελ.136

[4] "Ο Γεώργιος Καρτάλης και η εποχή του" του Κομνηνού Πυρομάγλου, σελ.228

[5] "Ο Γεώργιος Καρτάλης και η εποχή του" του Κομνηνού Πυρομάγλου, σελ.219-220

      "Εθνική αντίσταση και κοινωνική επανάσταση του Ηρακλή Πετιμεζά",σελ.356-8

 [6] "Εθνική αντίσταση και κοινωνική επανάσταση του Ηρακλή Πετιμεζά",σελ.359-361

 [7] "Ο ΕΛΑΣ" του Στέφανου Σαράφη, σελ.204

 [8] "Ο ΕΛΑΣ" του Στέφανου Σαράφη, σελ.205

 [9] "Θύμιος Δεδούσης ο εθνομάρτυς αγωνιστής" του Ιωάννη Δεδούση, σελ.48

       "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.110

       "Το χρονικό μιας θυσίας" του Γεώργιου Καϊμαρά, σελ.136

 [10] "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.111

        "Το χρονικό μιας θυσίας" του Γεώργιου Καϊμαρά, σελ.137-8

 [11] "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.242