Θύμιος Δεδούσης - ο σταυραετός της Ρούμελης μέρος γ'

 Αρχές Μαρτίου του 1944, μετά το άδοξο τέλος των διαπραγματεύσεων μεταξύ ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ-ΕΚΚΑ-Άγγλων στο Μυρόφυλλο και στην Πλάκα, επανήλθε η ένταση μεταξύ ΕΛΑΣ και 5/42. Το βράδυ της 3^ης προς 4^η Μαρτίου τμήμα του ΕΛΑΣ με επικεφαλή τον καπετάν Νικηφόρο μπήκε στο Σερνικάκι και  αφόπλισε αδειούχους αντάρτες του 5/42, τους πήρε τον οπλισμό και άλλο υλικό, έδειρε υποστηρικτές του 5/42 και απήγαγε προσωρινά 11 εξ’αυτών. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο υπολοχαγός Βλάικος.                                                                                                                                                       

Στις 5 Μαρτίου τμήμα του ΕΛΑΣ με επικεφαλή τον καπετάν Κρόνο αφοπλίζει και συλλαμβάνει 6 αντάρτες του 5/432 στην Ερατεινή. Ο λοχαγός Ντούρος του 5/42 αντιδρά και συλλαμβάνει στην Βιτρίνιτσα οπαδούς του ΕΑΜ. Μετά από αμοιβαίες εξηγήσεις οι συλληφθέντες και των δύο πλευρών αφήνονται ελεύθεροι.                                                                                                                 

 Στο μεταξύ ο Δεδούσης με τον λόχο του βρισκόταν στην Πενταγιού, όπου μάταια περίμενε ρίψεις απ΄τους Συμμάχους. Εκεί στις 6 Μαρτίου φτάνει αγγελιοφόρος  απ’την Ιτέα που του ανακοινώνει τα γεγονότα των αμέσως προηγουμένων ημερών. Ο Δεδούσης ανησυχεί και αποφασίζει με δική του πρωτοβουλία να πάρει έκτακτα μέτρα ασφαλείας, χωρίς να ενημερώσει τον Ψαρρό και παρά τις συστάσεις του ταγματάρχη Μπαϊζάνου που επίσης βρισκόταν στην Πενταγιού. Κήρυξε την βόρεια Δωρίδα σε κατάσταση πολιορκίας. Έκοψε τις τηλεφωνικές γραμμές. Συνέλλαβε τα μέλη της περιφερειακής επιτροπής του ΕΑΜ Δωρίδας και αφόπλισε το αρχηγείο ΕΛΑΣ Δωρίδας και τις μαχητικές ομάδες του ΕΛΑΣ στην Πενταγιού και στο Κροκύλι. Στο Κροκύλι κατά τον αφοπλισμό των ελασιτών σκοτώθηκε από ατύχημα ένας ελασίτης, ο Βάρσος. Κατόπιν ο Δεδούσης κινήθηκε προς την νότια Δωρίδα όπου ήταν το αρχηγείο του Καπετζώνη, διοικητή του 2^ου τάγματος. [1]       

                                                                                                                                                            Μόλις ο Ψαρρός ενημερώθηκε για τα γεγονότα έδωσε εντολή στον Δεδούση που βρισκόταν στο Τύχειο να απελευθερωθούν αμέσως οι όμηροι. Ο Δεδούσης αρχικά αρνήθηκε και είπε ότι θα πρεπε ν’αφήσουν και οι κομμουνιστές τους όμηρους που κρατούσαν αυτοί. Οι άντρες του Δεδούση συμφώνησαν μαζί του. Τελικώς όταν έφτασαν στο Κλήμα Δωρίδας, μετέβη εκεί ο Ψαρρός και άφησε ελεύθερους τους αιχμαλώτους. Με την παρέμβασή του, το ίδιο έγινε και τους κρατούμενους που είχε ο ΕΛΑΣ. [2]

 Μετά τα γεγονότα αυτά, ο ΕΛΑΣ άρχισε να μετακινεί ισχυρές δυνάμεις προς την Δωρίδα. Λίγες μέρες μετά έγινε μία σύσκεψη στο Λιδωρίκι μεταξύ εκπροσώπων των δύο πλευρών και Άγγλων.

  Οι κομμουνιστές -μεταξύ άλλων- ζήτησαν απ΄τον Ψαρρό να τους παραδώσει τον Δεδούση για να τον περάσουν από ανταρτοδικείο. Ο Ψαρρός φυσικά αρνήθηκε. Δεν ήταν δυνατόν να τους παραδώσει έναν αξιωματικό του για να τον περάσουν ανταρτοδικείο όπου η μοίρα του ήταν προδιαγεγραμμένη. [3]

 Εντωμεταξύ ο Δεδούσης με 50 άντρες του είχαν σταθμεύσει στο Ευπαλιό. Εκεί το βράδυ της 30^ης Μαρτίου κατά την διάρκεια γλεντιού δέχτηκαν αιφνιδιαστική επίθεση από το ΙΙ/34 Τάγμα του ΕΛΑΣ με επικεφαλή τον καπετάν Κρόνο. Η επίθεση απέτυχε παταγωδώς και οι ελασίτες αποκρούστηκαν με βαρύτατες απώλειες αφήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς και 30 αιχμαλώτους. [4]

 Oι συγκρούσεις μεταξύ 5/42 και ΕΛΑΣ συνεχίζονταν με αμείωτη ένταση όλο το πρώτο δεκαήμερο του Απριλίου, ενώ ο υποδιοικητής του 5/42 Κώστας Λαγγουράνης στις 05/04 προσχώρησε στον ΕΛΑΣ και έβγαλε μία ανακοίνωση που μεταξύ άλλων στρεφόταν κατά του Δεδούση [5]. Παράλληλα οι προσπάθειες του Ψαρρού για εξεύρεση λύσης έπεφταν στο κενό. Έτσι, κατόπιν διαταγής του το 5/42 συγκεντρώθηκε στο Κλήμα Δωρίδας. Στις 12/04 ο ΕΛΑΣ που στο μεταξύ είχε ενισχυθεί με την έλευση του Βελουχιώτη και την 5^η Ταξιαρχία Αττικοβοιωτίας έστειλε το πρώτο τελεσίγραφο και στις 14/04 το δεύτερο. Με αυτά ζητούσε μεταξύ άλλων την παράδοση των Δεδούση και Καπετζώνη [6].

 Στις 14/04 ο Δεδούσης μεταβαίνει με καϊκι στο Γαλαξείδι για να συγκεντρώσει νέους αντάρτες. Στην επιστροφή του το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου 16/04 προσάραξε για λίγο στα Τριζόνια όπου δέχτηκε αιφνιδιαστική επίθεση από τμήματα του ΕΛΑΣ. χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα. Έτσι ο Δεδούσης επέστρεψε στο Κλήμα [7].

   

 Στο Κλήμα οι συγκρούσεις συνεχίζονταν με ανεπιτυχείς επιθέσεις του ΕΛΑΣ απ’τις 13/04. Στις 17/04 όμως εξαπέλυσε την ολομέτωπη γενική του επίθεση. Απέναντι απ΄τον λόχο του Δεδούση ήταν το Τάγμα Θανάτου και οι μαυροσκούφηδες του Βελουχιώτη, οι επίλεκτοι του ΕΛΑΣ. Η σύγκρουση ήταν σφοδρότατη και οι απώλειες μεγάλες και για τις δύο πλευρές. Η επικράτηση του ΕΛΑΣ μπορεί να ήταν σχετικά σύντομη αλλά δεν ήταν καθόλου εύκολη. Η έκβαση της μάχης κρεμόταν σε μία κλωστή. Ο λοχαγός του ΕΛΑΣ Κώστας Γιαννακουλόπουλος που ήταν στρατιωτικός διοικητής του ΙΙΙ/36 τάγματος  (το Τάγμα Θανάτου) σε έκθεσή του για την μάχη του Κλήματος γράφει για την κρίσιμη καμπή της επίθεσης των ελασιτών: "αν δεν τελειώσουμε σε ένα λεπτό, τότε χάσαμε ή μάλλον χαθήκαμε" [8]. 

 Ο φόβος του είχε να κάνει με το ενδεχόμενο πλαγιοκόπησής τους απ΄τις δυνάμεις του Καπετζώνη που βρισκόταν στ’αριστερά του. Η επίθεση του Καπετζώνη όμως δεν έγινε επειδή ο Ψαρρός δεν είχε ετοιμάσει σχετικό επιχειρησιακό σχέδιο…  Δεν είχε καθορίσει την αποστολή των τμημάτων του και δεν συντόνιζε τις ενέργειές τους [9].

  

 Αυτή η αδράνεια του Ψαρρού (προφανώς αποτέλεσμα της απογοήτευσής του, αφού το τελευταίο πράγμα που επιθυμούσε ήταν οι εμφύλιες διαμάχες) είχε σαν αποτέλεσμα να δεχτεί ο 4^ος λόχος του Δεδούση στο ύψωμα Ανάληψη δυσανάλογα μεγάλη πίεση, χωρίς καμμία βοήθεια. Μοιραία αναγκάστηκε να υποχωρήσει προς την Σκάλα Καραϊσκου. Εκεί βρήκε τον Ψαρρό ο οποίος του είπε πως θα μείνει και θα παραδοθεί (με τις γνωστές τραγικές συνέπειες για τον ίδιο). Ο Δεδούσης του είπε πως φεύγει. Κατάφερε μετα δυσκολίας να διαφύγει προς την κατεύθυνση της Άμφισσας, και στις 27/04 έφτασε στην Αθήνα. Κρυβόταν σε φιλικό σπίτι στην Κυψέλη, μέχρι που βρήκε τρόπο να πάει στην Μέση Ανατολή για να συνεχίσει από εκεί τον αγώνα. Συνελήφθη όμως απ’τους Γερμανούς στις 09/08/1944 και κλείστηκε στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, απ’όπου αποφυλακίστηκε με την Απελευθέρωση.

Κατά τα δεκεμβριανά, ο Δεδούσης κατατάχτηκε στην νεοσύστατη Εθνοφυλακή και διετέλεσε διοικητής του 3^ου λόχου του 144 τάγματος. Τον Ιανουάριο του 1945 συμμετέχει σε επιχειρήσεις κατά των κομμουνιστών στην Πελοπόννησο όπου και τραυματίζεται στην Χαλανδρίτσα.

 Στις εκλογές του Μαρτίου 1946 κατεβαίνει υποψήφιος και εκλέγεται πανηγυρικά πρώτος στην περιφέρεια Φθιωτιδοφωκίδας. Εγκαταλείπει όμως το βουλευτιλίκι καθώς ο συμμοριτοπόλεμος (ο λεγόμενος εμφύλιος για τους "προοδευτικούς") είχε ξεκινήσει. Τον Μάρτιο του  1947 ήταν πάλι στα βουνά της Ρούμελης και ξαναπολεμούσε τους κομμουνιστές ως επικεφαλής αποσπάσματος. Εκεί, στις 2 Απριλίου του 1947 σε μία σύγκρουση με τους κομμουνιστές στα Βαρδούσια πέφτει ηρωικά μαχόμενος [10].

 Αυτό που χαρακτήριζε όλη την διαδρομή του Δεδούση ήταν η ακόρεστη διάθεσή του για αγώνα. Τίποτα δεν τον πτοούσε. Ούτε οι φυλακίσεις, ούτε τα βασανιστήρια, ούτε η αιματηρή διάλυση του 5/42. Ακόμα και όταν έγινε βουλευτής, τα παράτησε και σαν νέος Λορέντζος Μαβίλης ξαναπαίρνει τα όπλα και βγαίνει στο βουνό. Στο συνέδριο του Λιβάνου τον Μάιο του 1944, ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου είπε:  
 "Συναντηθήκαμε στις φυλακές (εννοεί τις φυλακές Αβέρωφ όπου ήταν κρατούμενος για ένα τρίμηνο ο Παπανδρέου αρχές του 1942) με τον Δεδούση και έχω την εντύπωση ότι είναι ένας Έλλην που βγαίνει απ΄την πινακοθήκη του ’21" [11].

 Ακόμα και κάποιοι αριστεροί τον εκτιμούσαν, παρά το ότι σε γενικές γραμμές ήταν κόκκινο πανί γι’αυτούς. Π.χ. ο Θέμης Μοσχάτος (διευθυντής του 3^ου γραφείου της 8^ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ και μετά επιτελάρχης της 1^ης μεραρχίας) τον χαρακτηρίζει "σκληρό καρύδι που άντεξε όλα τα βασανιστήρια των Ιταλών στις φυλακές Αμφίσσης χωρίς να πει λέξη, και καλό παλικάρι που βγήκε απ’τους πρώτους στο βουνό" [12].

 Όλοι οι άνθρωποι βέβαια έχουν και ελαττώματα, και ο Θύμιος Δεδούσης δεν αποτελούσε εξαίρεση. Η διάθεσή του για αγώνα τον έκανε ιδιαίτερα παρορμητικό και αυτό τον ώθησε να αντιδράσει δυναμικά στις προκλήσεις του ΕΛΑΣ, δίνοντας έτσι στους κομμουνιστές την αφορμή που έψαχναν για να διαλύσουν το 5/42. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι οι κομμουνιστές περίμεναν την αντίδραση του Δεδούση για να αποφασίσουν την διαλύση του 5/42. Άλλωστε το είχαν ήδη διαλύσει άλλες δύο φορές το 1943, προτού ενταχθεί σε αυτό ο Δεδούσης.

 Ένας άλλος λόγος της στάσης του ήταν σίγουρα τα έντονα αντικομμουνιστικά του αισθήματα (ήταν ένθερμος βασιλικός), που δεν συγκαταλέγονται βέβαια στα ελαττώματά του. Κάθε άλλο. Το λάθος του όμως ήταν ότι πολλές φορές τυφλωνόταν απ’τον δικαιολογημένο αντικομμουνισμό του με αποτέλεσμα να είναι απείθαρχος απέναντι στον μετριοπαθή διοικητή του Δημήτριο Ψαρρό δημιουργώντας έτσι εσωτερικά προβλήματα στο 5/42. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο αντικομμουνισμός του Δεδούση εκδηλώθηκε πλέον ανοιχτά μετά την τραγική φιλο-εαμική προκήρυξη της ΕΚΚΑ τον Οκτώβριο του 1943. Ως τότε δεν είχε δημιουργήσει κανένα πρόβλημα, αν και είχε προκληθεί (βλ. περιστατικό με τον ταγματάρχη Φαρμάκη στην ορκωμοσία του συντάγματος). Συνεπώς, τεράστιο μερίδιο ευθύνης φέρει και η ηγεσία της ΕΚΚΑ.

  

 Καλώς ή κακώς η εποχή εκείνη και ιδιαίτερα το αντάρτικο, απαιτούσε έναν πιο ευέλικτο τρόπο σκέψης και δράσης. Πόσο μάλλον όταν απέναντί σου έχεις έναν αποφασισμένο, ανελέητο και  -προπάντων- ισχυρότερο αντίπαλο, όπως ήταν το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Αναμφισβήτητα, ο Δεδούσης ήταν λαμπρός πατριώτης και παλικάρι με όλη την σημασία της λέξης, αλλά του έλειπε η ψυχραιμία και η διαλλακτικότητα που είναι χαρακτηριστικά ανθρώπων που μπορούν να "ελίσσονται". Ο Δεδούσης ήταν πολύ ευθύς και πολύ αγνός για κάτι τέτοιο. Ήταν μαχητής και ιδεολόγος. Τίποτα περισσότερο.

[1] "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.135

      "Το χρονικό μιας θυσίας" του Γεωργίου Καϊμαρά, σελ.157-9

[2] "Θύμιος Δεδούσης ο εθνομάρτυς αγωνιστής" του Ιωάννη Δεδούση, σελ.60-61

[3] "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.139

      "Το χρονικό μιας θυσίας" του Γεωργίου Καϊμαρά σελ.160

[4] "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.141

      "Θύμιος Δεδούσης ο εθνομάρτυς αγωνιστής" του Ιωάννη Δεδούση, σελ.62-65

[5] "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944"του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.142-3

     "Θύμιος Δεδούσης ο εθνομάρτυς αγωνιστής" του Ιωάννη Δεδούση, σελ.78-79

[6] "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.150-2

[7]  "Θύμιος Δεδούσης ο εθνομάρτυς αγωνιστής" του Ιωάννη Δεδούση, σελ.72-74
       "Το χρονικό μιας θυσίας" του Γεωργίου Καϊμαρά σελ.179-180

[8] "Ο Γεώργιος Καρτάλης και η εποχή του" του Κομνηνού Πυρομάγλου, σελ.307

[9] "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου, σελ.158

[10] "Θύμιος Δεδούσης ο εθνομάρτυς αγωνιστής" του Ιωάννη Δεδούση, σελ.84-100

[11] "Ο Γεώργιος Καρτάλης και η εποχή του" του Κομνηνού Πυρομάγλου, σελ.355

[12] "Η εθνική μας αντίσταση η προδομένη" του Θέμη Μοσχάτου, σελ.121