Η μάχη της Ταράτσας στην Γκιώνα μεταξύ του ΕΛΑΣ και του 5/42 Συντάγματος του Ψαρρού

 Μετά τον αφοπλισμό του 5/42 απ΄τον ΕΛΑΣ τον Μάιο του 1943 στην Στρώμη και την συνακόλουθη διάλυσή του, ο συνταγματάρχης Ψαρρός κατόπιν συμφωνίας με τους Βρετανούς και την ηγεσία του ΕΛΑΣ προέβη στην ανασυγκρότηση της ένοπλης μονάδας του.
 Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ (Τζήμας-Βελουχιώτης-Σαράφης) εξέδωσε στις 28/05/1943 την υπ'αριθμόν 9 διαταγή που απαγόρευε τις εχθροπραξίες με άλλες οργανώσεις, δίνοντας έτσι πρακτικά την συγκατάθεσή για ανασυγκρότηση του 5/42. Ο Τζήμας μάλιστα δεν παρέλειψε να κατηγορήσει εντόνως όλους όσους ευθύνονταν (Βελουχιώτης, καπετάν Ορέστης) για την πρώτη διάλυση του 5/42. Οι 'Αγγλοι απ΄την μεριά τους υποσχέθηκαν στον Ψαρρό ότι θα τον ενίσχυαν με αεροπορικές ρίψεις πολεμικού υλικού ώστε να μπορεί να εξοπλίσει 500 άντρες ως τις 20 Ιουνίου 1943.
 Βάσει αυτών των δεσμεύσεων, ο Ψαρρός ειδοποίησε τους αξιωματικούς του (Καϊμάρας, Ντούρος, Κούτρας κτλ) να συγκεντρώσουν τους άντρες τους και να έρθουν να τον βρουν στην θέση Ταράτσα στο όρος Γκιώνα όπου θα γίνονταν και οι ρίψεις. Συγχρόνως ενημερώνονταν και όσοι άοπλοι κάτοικοι της περιοχής επιθυμούσαν να ανέβουν στην Ταράτσα προκειμένου να ενταχθούν στο ανασυγκροτούμενο Σύνταγμα και να εξοπλιστούν.

 Πραγματικά μες στον Ιούνιο έγιναν συνολικά τρεις ρίψεις. Ήταν λιγότερες του αναμενομένου αλλά τουλάχιστον υπήρχε μία κινητικότητα. Η τελευταία έγινε στις 21 Ιουνίου. Χάρη σε αυτές τις ρίψεις το 5/42 μπόρεσε να έχει συνολικά 200 άντρες εξοπλισμένους (και όχι 500 όπως του είχαν υποσχεθεί οι Άγγλοι), πολλοί εκ των οποίων όμως ήταν νεοσύλλεκτοι χωρίς πολεμική εμπειρία και άλλοι δεν είχαν ακόμη τον κατάλληλο ιματισμό γιατί οι ρίψεις υλικού δεν είχαν ακόμη ολοκληρωθεί.
 Γενικότερα, το Σύνταγμα ήταν ακόμη σε φάση ανασυγκρότησης, άρα ανέτοιμο για πολεμικές συγκρούσεις.

 Παρά το γεγονός ότι ο ΕΛΑΣ είχε αναγνωρίσει επισήμως το δικαίωμα στον Ψαρρό να ανασυγκροτήσει το 5/42, στις 19/06 ο ταγματάρχης Ζούλας έβγαλε την παρακάτω διαταγή προς το αρχηγείο Παρνασσίδας του ΕΛΑΣ:
  "Γνωστής ούσης της θέσεως ημών έναντι των μη υπογραψασών το συμφωνητικόν μας οργανώσεων, δύνασθε επιδιώξη την διάλυσιν 5/42. Προσοχή από ενέδρας Ιταλών ή Ψαρριανών. Για το Γενικό Αρχηγείο Στερεάς, υπογραφή: Ζούλας ταγματάρχης."

 Διευκρίνιση: "Ψαρριανούς" αποκαλούσαν οι ελασίτες τους αντάρτες του Ψαρρού. Προφανώς πρόκειται περί συνωνυμίας με έναν σημερινό γραφικό αριστερό βουλευτή...
  Η ηγεσία του αρχηγείου Παρνασσίδος προχώρησε άμεσα στην εκτέλεση αυτής της διαταγής παρά το ότι αυτή ερχόταν σε άμεση αντίθεση με την επίσημη γραμμή του ανώτερου οργάνου του ΕΛΑΣ, δηλαδή του Γ.Σ. Μαζί με το αρχηγείο Δωρίδας κινήθηκαν προς την Ταράτσα της Γκιώνας με σκοπό να χτυπήσουν το ανασυγκροτούμενο 5/42.
 Ο Ψαρρός και οι αξιωματικοί του ενημερώθηκαν για την κίνηση των ελασιτών και όντας περισσότερο υποψιασμένοι μετά το πρότερο πάθημά τους στην Στρώμη πήραν μέτρα ασφαλείας.

 Επικεφαλής των ελασιτών ήταν ο λοχαγός Φοίβος Γρηγοριάδης που χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Φώτης Βερμαίος. Πριν την μάχη έστειλαν ένα τελεσίγραφο στον Ψαρρό που του ζητούσε να παραδώσει τον οπλισμό της μονάδας του. Η απάντηση του Ψαρρού ήταν αρνητική, κάτι για το οποίο οι ελασίτες ήταν σίγουροι γι'αυτό και είχαν ήδη ξεκινήσει οι εχθροπραξίες με προκεχωρημένα φυλάκια του 5/42.

 Η επίθεσή τους έγινε τα χαράματα της 23/06/1943. Σύμφωνα με πηγές προσκείμενες στο 5/42 οι ελασίτες ήταν τριπλάσιοι ή τετραπλάσιοι (δηλ.600-800) απ΄τους αντάρτες του Ψαρρού. Ο Φοίβος Γρηγοριάδης ισχυρίζεται ότι ήταν 250. Πέραν αυτών των αριθμητικών στοιχείων που δεν είναι εύκολο να εξακριβωθούν, και ο ίδιος ο Γρηγοριάδης παραδέχεται πως η παράταξή του ήταν καλύτερα εξοπλισμένη διότι είχαν στην κατοχή τους όλμους ενώ μεγάλο μέρος των ανταρτών του 5/42 ήταν νεοσύλλεκτοι και ανεκπαίδευτοι.

 Το πρόβλημα για τον ΕΛΑΣ ήταν όμως ότι είχε απωλέσει το στοιχείο του αιφνιδιασμού, διότι οι του 5/42 περίμεναν την επίθεση.
 Στην περιοχή υπήρχε το στρατηγικής σημασίας ύψωμα Κριθαριά που ήταν σχεδιασμένο να το καταλάβει προκαταβολικά το τμήμα του λοχαγού Βαρβάτου του 5/42. Αυτός άργησε να κινηθεί όμως με αποτέλεσμα να καταληφθεί προσωρινά το ύψωμα από μία διμοιρία του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Δυοβουνιώτη. Αυτοί όμως εκδιώχθηκαν βιαίως απ΄το σημείο κατόπιν επέμβασης του Κούτρα. Άλλοι ελασίτες που ακολουθούσαν τον Δυοβουνιώτη κατέληξαν σύμφωνα με τον Γρηγοριάδη "να κατρακυλάν, να κουτρουβαλάν πίσω στον κατήφορο όπως γίνονται δεκτοί με τουφεκιές, χειροβομβίδες και ριπές οπλοπολυβόλων και βρίσκονται σε φοβερά μειονεκτική θέση".

Ένα περιστατικό ενδεικτικό της εποχής συνέβη κοντά στην Κριθαριά. Το τμήμα Καϊμάρα του 5/42 βρέθηκε αντιμέτωπο με το ελασίτικο τμήμα του ανθυπολοχαγού Κατσίμπα. Οι δυο τους γνωρίζονταν από παιδιά, ήταν φίλοι και δεν ήθελαν να συγκρουστούν. Κατόπιν συνεννοήσεως απέφυγαν την σύρραξη. Αργότερα όμως ο Κατσίμπας κινήθηκε προς ανακατάληψη της Κριθαριάς και συγκρούστηκε με το τμήμα του Βαρβάτου που είχε εντωμεταξύ εγκατασταθεί εκεί μετά την εκδίωξη των ελασιτών απ΄τον Κούτρα, όπως είδαμε πριν. Ο Καϊμάρας παρενέβη στην σύγκρουση Βαρβάτου-Κατσίμπα με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική διάλυση του ελασίτικου τμήματος.

 Σε άλλον τομέα της μάχης, το τμήμα του ταγματάρχη Κρανιά του αντιμετώπισε επιτυχώς ελασίτικο τμήμα που είχε αρχηγό τον καπετάν-Νικηφόρο (ανθυπίλαρχος Δημήτρης Δημητρίου). Ο Κρανιάς μάλιστα πέρασε γρήγορα στην αντεπίθεση αιφνιδιάζοντας τους ελασίτες.

 Η επίθεση του ΕΛΑΣ σημείωσε επιτυχία μόνο στον τομέα που ήταν παρατεταγμένο το τμήμα του αξιωματικού της Αεροπορίας Ηλία Τσίγκα που αποτελούταν από νεοσύλλεκτους. Εκεί η άμυνα του 5/42 έσπασε και ο Τσίγκας σκοτώθηκε.
 Γι'αυτήν την δύσμενη εξέλιξη φέρει ευθύνη ο ίδιος ο Ψαρρός που διέταξε το τμήμα του Ντούρου να κινηθεί προς την Κριθαριά που μαίνονταν οι μάχες προς ενίσχυση των Καϊμαρά και Κούτρα. Εκεί όμως οι δυνάμεις του 5/42 είχαν επικρατήσει και δεν υπήρχε ανάγκη για βοήθεια. Αυτό είχε σαν συνέπεια τα μάχιμα τμήματα των Καϊμάρα, Ντούρου και Κούτρα να παραμείνουν ανενεργά και τα τμήματα του Τσίγκα και του Κρανιά που ήταν στο επίκεντρο της μάχης να μείνουν χωρίς ενισχύσεις. Για τον Τσίγκα είδαμε τι έγινε, ενώ και το τμήμα του Κρανιά δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει την αντεπίθεσή του και αναγκάστηκε να υποχωρήσει υπό την πίεση ισχυρότερων δυνάμεων.

 Κατά την διάρκεια της μάχης συνέβη ένα τραγελαφικό περιστατικό. Πάνω απ΄την Γκιώνα εμφανίστηκαν τρία εχθρικά βομβαρδιστικά (άγνωστο αν ήταν ιταλικά ή γερμανικά). Και οι δύο πλευρές σάστισαν και σταμάτησαν τις εχθροπραξίες για να μην δώσουν στόχο στον εχθρό.
 Μετά από κανα πεντάλεπτο τα αεροπλάνα έφυγαν και η μάχη ξανάρχισε.

  Κατόπιν αυτών, ο Ψαρρός διέταξε σύμπτυξη των δυνάμεων του παρά τις αντιρρήσεις πολλών αξιωματικών του. Τελικώς το 5/42 απεχώρησε απ΄το οροπέδιο της Ταράτσας. 
 Την επομένη στις 24/06 ο Ψαρρός συναντήθηκε με τον άγγλο ταγματάρχη Τζεφ Γκόρντον-Γκρηντ που είχε μόλις επιστρέψει απ΄την επιχείρηση του Ασωπού, του διαμαρτυρήθηκε για την επίθεση του ΕΛΑΣ και του ζήτησε να ενισχυθεί άμεσα το τμήμα του όπως είχε συμφωνηθεί. Πέρασαν 4 μέρες και δεν δόθηκε απάντηση στον Ψαρρό. Έτσι αποφάσισε την αυτοδιάλυση του 5/42 προκειμένου να αποφευχθεί περαιτέρω αιματοχυσία.
 Πριν συναντήσει τον Ψαρρό, ο ταγματάρχης Τζεφ είχε συναντηθεί με τους επικεφαλείς των επιτιθέμενων τμημάτων του ΕΛΑΣ στους οποίους δεν έκανε ούτε μία παρατήρηση για τα όσα συνέβησαν...

 Οι απώλειες του 5/42 προέρχονταν κυρίως απ΄το τμήμα του Τσίγκα και ήταν 3 νεκροί και 6-10 τραυματίες.
 Οι απώλειες του ΕΛΑΣ ήταν 7 νεκροί και 15 τραυματίες, όλοι του αρχηγείου Παρνασσίδας στο οποίο υπαγόταν και το διαλυθέν τμήμα του Κατσίμπα.
 Υπήρχαν επίσης πολλοί αιχμάλωτοι εκατέρωθεν οι οποίοι αφέθηκαν ελεύθεροι άμεσα.

 Αυτή ήταν η δεύτερη και αιματηρή διάλυση του 5/42, για την οποία όπως είδαμε το κυριότερο μέρος της ευθύνης φέρει αναμφισβήτητα ο ΕΛΑΣ, όπως παραδέχεται και ο επικεφαλής της επιχείρησης Φοίβος Γρηγοριάδης. Ευθύνη όμως φέρουν και οι Άγγλοι και ειδκότερα ο ταγματάρχης Τζεφ ο οποίος επέδειξε μία προκλητική απάθεια μπροστά σε αυτά τα δραματικά γεγονότα και αδιαφορία για τις εκκλήσεις του Ψαρρού.

 Αυτό που έχει πολύ ενδιαφέρον είναι η ακατανόητη στάση της ηγεσίας του ΕΛΑΣ απέναντι στους υπευθύνους αυτής της εμφύλιας σύγκρουσης.
 Θα την δούμε σε επόμενη ανάρτηση.


  Πηγές:
 "Το αντάρτικο ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ-ΕΚΚΑ-(5/42)" του Φοίβου Γρηγοριάδη, τόμος β΄
 "Το χρονικό μιας θυσίας" του Γεωργίου Καϊμάρα
 "Αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ 1941-1944" του Ιωάννη Παπαθανασίου
 "Εθνική αντίσταση 1941-1944" του Αθανάσιου Κούτρα