Ο Ζέρβας, ο ΕΔΕΣ και ο Πλαστήρας

Όταν οι περισσότεροι ακούνε το όνομα Ναπολέων Ζέρβας αυτομάτως τον ταυτίζουνε με τον ΕΔΕΣ και τον θεωρούν ως ιδρυτή και αρχηγό της συγκεκριμένης οργάνωσης.

 Η αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα ήταν ότι ο Ζέρβας ήταν ο αρχηγός του αντάρτικου του ΕΔΕΣ, που από ένα σημείο και μετά έφερε την τυπική επωνυμία Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ). Ο λόγος της μετονομασίας ήταν για να μην ταυτίζονται οι αντάρτικες ομάδες του Ζέρβα με την πολιτική οργάνωση του ΕΔΕΣ Αθηνών που απ΄τις αρχές του 1943 και μετά ταλανιζόταν από εσωτερικές διενέξεις που οδήγησαν στην διάσπασή της και την αποκήρυξη του λεγόμενου στασιαστικού ΕΔΕΣ απ΄τον Ζέρβα. Ουσιαστικά όμως οι αντάρτες του Ζέρβα εθεωρούντο στρατιωτικό σκέλος του ΕΔΕΣ.

 Τυπικά, όμως ο αρχηγός του ΕΔΕΣ δεν ήταν ο Ζέρβας. Τυπικό αρχηγός του ΕΔΕΣ ήταν ο Νικόλαος Πλαστήρας. Αυτό αναφερόταν ρητώς στο καταστατικό του ΕΔΕΣ που δημοσιεύτηκε στον παράνομο τύπο της εποχής στις 9 Σεπτεμβρίου 1941, και έφερε την υπογραφή των Ζέρβα, Σπάη και Σταματόπουλου.

 Η ανάθεση της αρχηγίας του ΕΔΕΣ απ΄τον Ζέρβα στον Πλαστήρα προκαλεί έκπληξη για δύο λόγους:

 - Ο Πλαστήρας ήταν απών. Βρισκόταν στην Γαλλία και δεν είχε καμμία επαφή με την Ελλάδα, ούτε βέβαια γνώριζε ότι κάποιοι τον αναγόρευσαν σε αρχηγό αντιστασιακής οργάνωσης!

 - Οι σχέσεις Ζέρβα-Πλαστήρα δεν ήταν ποτέ καλές. Κάθε άλλο. Ο Πλαστήρας αντιπαθούσε τον Ζέρβα, ενώ και ο δεύτερος τον είχε καταδιώξει επί δικτατορίας Πάγκαλου.

 Ξαφνικά όμως μες στην Κατοχή εμφανίζεται ο Ζέρβας ουσιαστικά ως εκπρόσωπος του Πλαστήρα! Αυτό ο Ζέρβας δεν το έκανε κατά τύχη, ούτε έχασε τα λογικά του. Απλά με την προβολή του ονόματος του Πλαστήρα ως αρχηγού του ΕΔΕΣ κατάφερε να αποκτήσει ερείσματα στους απότακτους (λόγω του κινήματος του 1935) βενιζελικούς αξιωματικούς που ήταν στην πλειοψηφία τους φιλο-πλαστηρικοί. Αυτό το κατάφερε. Παράλληλα, και επειδή το όνομα του Πλαστήρα ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στους προσφυγικούς πληθυσμούς, ευελπιστούσε να αποκτήσει ο ΕΔΕΣ λαϊκό έρεισμα στις συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Αυτό δεν κατέστη εφικτό λόγω των εσωτερικών προβλημάτων του ΕΔΕΣ Αθηνών, και της αποτελεσματικότερης κομμουνιστικής προπαγάνδας.

 Έτσι ο Ζέρβας κατάφερε -όχι για πολύ-να θεωρείται ουσιαστικά ο εκπρόσωπος του δημοφιλούς Πλαστήρα στην Ελλάδα, και να συσπειρώσει δίπλα του πολλούς πλαστηρικούς. Άλλοι βέβαια, όπως οι Σοφούλης και Γονατάς τον έβλεπαν με δυσπιστία.

 Λίγες εβδομάδες μετά την δημοσίευση του καταστατικού του ΕΔΕΣ, κατέφτασε στην Αθήνα απ΄την Γαλλία όπου ήταν με τον Πλαστήρα, ο Κομνηνός Πυρομάγλου. Μέσω πλαστηρικών κύκλων έρχεται σε επαφή με τον Ζέρβα. Ο Ζέρβας αφού συναντήθηκε μαζί του και συμφώνησαν να συνεργαστούν, άφησε να διαρρεύσει ότι ο Πυρομάγλου έφερε μαζί του επιστολή του Πλαστήρα που εξουσιοδοτεί τον Ζέρβα να τον εκπροσωπεί στην Ελλάδα.

Τέτοια επιστολή δεν υπήρχε. Ο Πυρομάγλου είχε πάνω του επιστολές του Πλαστήρα, αλλά δεν είχε κανένα σχετικό πληρεξούσιο. Επρόκειτο για ένα ακόμα τέχνασμα του Ζέρβα προκειμένου να γίνει αποδεκτός σαν ηγέτης των πλαστηρικών στην Ελλάδα. Μάλιστα, ο Πλαστήρας έστειλε δύο χρόνια μετά, ένα γράμμα στον Γονατά (εκ των υπευθύνων της διάσπασης του ΕΔΕΣ Αθηνών) με τον οποίο τον εξουσιοδοτούσε να είναι ο εκπρόσωπός του στην Ελλάδα.

 Παρά τα παραπάνω τεχνάσματα του Ζέρβα, μετά την έξοδό του στο αντάρτικο τον Ιούλιο του 1942 τα εσωτερικά προβλήματα του ΕΔΕΣ βγήκαν στην επιφάνεια με τα γνωστά αποτελέσματα. Απείλησαν μάλιστα ακόμα και τον αντάρτικο αγώνα του Ζέρβα, αλλά εκείνος απεδείχθη πολύ έξυπνος για να την πατήσει. Η ουσία είναι ότι με την προβολή του Πλαστήρα πέτυχε, προσωρινά έστω κάποια σημαντικά οφέλη.

Όλα αυτά μπορεί να φαντάζουν σε κάποιον ως απρεπής και ανειλικρινής στάση εκ μέρους του Ζέρβα. Μπορεί και να είναι. Την εποχή εκείνη όμως δεν υπήρχε το παραμικρό περιθώριο για ιπποτισμούς και επιδείξεις ειλικρίνειας. Όποιος πήγαινε με το σταυρό στο χέρι, ήταν χαμένος από χέρι. Ο Ζέρβας το κατάλαβε εγκαίρως αυτό, γι’αυτό και βγήκε νικητής.

 Πηγή: "Εθνική αντίσταση και κοινωνική επανάσταση" του Ηρακλή Πετιμεζά.